آمادگی برای جهش بزرگ در روابط ایران و مصر

به گزارش اسلام تایمز، درحالی که روابط ایران و مصر از چهار دهه پیش قطع شده است، اما در ماه‌های اخیر روزنه‌های امید برای ازسرگیری روابط به وجود آمده است. پس از توافق ایران و عربستان سعودی، سایر کشورهای عرب منطقه رویه مشابهی را در پیش گرفته‌اند و از آمادگی برای بهبود روابط با تهران سخن می‌گویند. مصر از جمله کشورهای تاثیرگذار منطقه است که بیش از دیگران برای ترمیم روابط خود با جمهوری اسلامی تقلا می‌کند و چند هفته پس از اعلام آمادگی برای ازسرگیری روابط سیاسی، مقدمات کار را شروع کرده است.

در همین رابطه، احمد عیسی، وزیر گردشگری مصر روز دوشنبه در سخنانی اعلام کرد که قاهره در راستای جذب گردشگر، تسهیلات جدیدی برای کسانی که خواهان سفر به مصر هستند می‌دهد. عیسی گفت که کشورش به شهروندان ایران و تعدادی از کشورها ویزای گردشگری و تسهیلات دیگر می‌دهد. وزیر گردشگری مصر تاکید کرد که شهروندان ایرانی تنها از طریق شرکت‌های گردشگری می‌توانند وارد مصر شوند و در حال حاضر تنها می‌توانند به جنوب سینا سفر کنند.

موضع جدید مصر نشان می‌دهد مقامات این کشور پس از چهل سال قطع روبط اکنون به این باور رسیده‌اند که نه تنها سیاست شکست خورده مد نظر آمریکا برای انزوای منطقه‌ای ایران ره به جایی نبرده است و جمهوری اسلامی هم در سطح منطقه ای و هم در بعد بین المللی روز به روز به نقش‌آفرینی بیشتر در روند تحولات می‌‎پردازد بلکه حتی تلاش‌های چند سال اخیر برای ایجاد ائتلاف‌سازی اعراب و رژیم صهیونیستی علیه ایران نیز امکان شکلگیری ندارد.

در همین راستا عبدالله الاشعل، دستیار سابق وزیر خارجه مصر با بیان اینکه ادامه قطع رابطه مصر و ایران به صلاح نیست، گفته که منافع راهبردی قاهره در پس احیای این روابط است که به نفع دو کشور بویژه طرف مصری خواهد بود. به گفته این مقام سابق مصری، ممکن است کار را برای قاهره آسان کند تا در بحران‌های منطقه‌ای که ایران نقش خوبی در آن ایفا می‌کند، نقش مثبت ایفا کند.
 
شروع مقدمات عادی‌سازی
اگرچه پس از توافق ریاض و تهران، تحرکات مصری‌ها برای نزدیک شدن به ایران افزایش یافته است اما مقدمات آن از ماه‌ها پیش شروع شده بود. یکی از رویدادهای دیپلماتیک بین ایران و مصر گفتگوی کوتاه حسین امیرعبداللهیان با عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر در حاشیه نشست بغداد در شهریوماه ۱۴۰۰ بود که بر اساس برخی از روایت‌ها در این رایزنی کوتاه، وزیر خارجه ایران در مورد وضعیت چند ایرانی که در مصر به اتهام حمل مواد مخدر به اعدام محکوم شده‌اند، رایزنی کرده بود.

همچنین، علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست ایران که در آبان سال گذشته برای شرکت در نشست تغییرات اقلیمی به «شرم الشیخ» سفر کرده بود با مقامات مصری از جمله سامح شکری، وزیر خارجه این کشور دیدار و گفتگو کرده بود. سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور اسلامی ایران هم در آن زمان پیامی را به عبدالفتاح السیسی ارسال کرده بود که بیانگر اراده دو طرف برا بهبود مناسبات بود. فواد حسین وزیر خارجه عراق هم در تیرماه سال گذشته گفته بود که ایران ایده ایجاد مجاری ارتباطی با مصری‌ها را مطرح کرده است و مدعی شده بود که گفتگوهای جداگانه‌ای در بغداد میان مصر و ایران آغاز شده است.

اقدام جدید مصر در صدور ویزا برای گردشگران ایرانی درحالی است که در تابستان گذشته که تنش بین ایران و رژیم صهیونیستی بالا گرفته بود و مقامات صهیونیستی جمهوری اسلامی را متهم می‌کردند که قصد دارد شهروندان اسرائیلی را در ترکیه و مصر هدف قرار دهد، از قاهره خواسته بودند تا در این زمینه علیه تهران موضع‌گیری کند. اما با گشایش جدید در عرصه فرهنگی به نظر می‌رسد، مقامات قاهره اعتنایی به ادعاهای مقامات تل‌آویو ندارند و همکاری با جمهوری اسلامی را همسو با منافع خود در منطقه می‌دانند. همچنانکه یکی از ژنرال‌های سابق مصری اخیرا در سخنانی گفته است که اگر رژیم صهیونیستی به ایران حمله کند، با همه توان از ایران حمایت خواهند کرد.

مصر و ایران به عنوان دو کشور تمدن‌ساز در منطقه، دارای پتانسیل‌های همکاری و هم‌افزایی متعددی در راستای تأمین منافع کشورهای منطقه و یکدیگر و تثبیت امنیت و ثبات در غرب آسیا و شمال آفریقا هستند و در صورت شروع مناسبات دیپلماتیک، همکاریها در سطوح دیگر هم افزایش خواهد یافت و متعاقب آن در حل بحرانها و ثبات و امنیت در منطقه نیز تاثیرگذار خواهد بود. رهبران کنونی مصر از طرفی مانند دیگر کشورهای عربی شروع روند فروپاشی هژمونی بین المللی آمریکا و خروج این کشور از منطقه غرب آسیا را حس کرده اند و این امر به معنای تثبیت جایگاه و نقش ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای تأثیرگذار در نظم امنیتی آینده منطقه است و از این رو مصر با مشاهده گرایش کشورهای حوزه خلیج فارس به سمت بهبود روابط با تهران برای انطباق خود با شرایط جدید تلاش می‌کند در روابط خود با ایران و کشورهای عربی منطقه موازنه سازی کند و از این طریق نفوذ خود را هم در خاورمیانه گسترش دهد.

مصری‌ها در سالهای اخیر پس از دهه‌ها مجدداً به دنبال احیای روابط با متحدان سنتی در غرب آسیا همانند عراق و اردن و سوریه هستند و طرح «شام جدید» ابتکار قاهره برای پیشبرد این اتحاد است آنهم در حالی که تهران در دهه‌های گذشته جای قاهره را در اتحاد منطقه ای با عراق و سوریه و لبنان و فلسطین (غزه) ربوده است و از این رو مصری‌ها نادیده گرفتن نقش ایران را ناممکن می‌دانند.

از طرفی، دولت مصر که در ماههای اخیر با رژیم صهیونیستی دچار تنش شده است، درصدد است با گسترش همکاری با ایران، این رژیم را تحت فشار قرار داده و آنرا به عقب‌نشینی از اجرای طرحهای جنجالی علیه فلسطینی‌ها وادار کند. بنابراین، با وجود توافقات دیپلماتیک بین ایران و عربستان، ازسرگیری ورابط با قاهره نیز ممکن است و گشایش در این زمینه در گرو از بین بردن موانع و بی‌اعتمادی‌ها و ایجاد فضای مناسب برای رفع کدورتهای گذشته است و باتوجه به اراده و عزم جدی دو طرف، این مسئله دور از ذهن نیست.
 
همکاری برای حل بحران‌های منطقه‌
با اینکه مصر روابط سیاسی با ایران ندارد اما در بحران‌های منطقه که یک پای آن ایران بود، سعی می‌کرد دست به عصاتر عمل کند و وارد تقابل جدی با تهران نمی‌شد. بنابراین، در جنگ یمن، مصر هر چند در ظاهر از ائتلاف سعودی حمایت کرد، ولی در عمل اقدامی در کمک به سعودیها انجام نداد و پس از یکسال نیز از این ائتلاف خارج شد. مصر تجربه شکست تلخ در جنگ ۱۹۶۰ در یمن را داشت و در آن زمان حداقل ۱۰ هزار نیرو را در یمن از دست داد، و این بار نیز درگیری با یمنی‌ها را به صلاح نمی‌دید چرا که به پیروزی ائتلاف سعودی اطمینان نداشت و به همین خاطر راه خود را از دوستان عرب جدا کرد تا ننگ شکست مجدد بر پیشانی قاهره نباشد. از طرفی، مصر که در گذشته با دولت یمن جنوبی روابط خوبی داشت، سعی می‌کرد با دوری از میدان نبرد، از مخدوش شدن وجهه خود در بین قبایل جنوب یمن جلوگیری کند.

مصری که بخش عمده تجارت دریایی خود را از دریای سرخ انجام می‌دهد، از اینرو امنیت این شاهراه دریایی به خصوص تنگه باب‌المندب برایش مهم بود و ثبات و آرامش در یمن بهتر می‌توانست منافع مصری‌ها را تامین کند. به همین دلیل بود که مصر سعی کرد به جای مشارکت در جنگ بی‌نتیجه، نقش میانجی ایفا کند. پس از توافقات آتش‌بس بین جنبش انصارالله یمن و عربستان در آوریل 2022، یکی از بندهای توافق این بود که بیماران لاعلاج و مجروحان جنگی از فرودگاه بین‌المللی صنعا به مصر منتقل شوند و حاکی از این بود که قاهره دنبال صلح در یمن است نه تداوم جنگ.

از آنجا که توافق ایران و عربستان در پایان دادن به بحران یمن هم تاثیرگذار خواهد بود، مصری‌ها از این توافق قاطعانه حمایت کرده‌اند. وزارت خارجه مصر در این باره اعلام کرد که این کشور با علاقه توافق از سرگیری روابط دیپلماتیک بین عربستان و ایران را دنبال می‌کند و مشتاق است که به کاهش تنش‌ها در منطقه کمک کند. عدم تمایل مصر به تنش با ایران در منطقه را می‌توان در مواضع این کشور در قبال سیاستهای آمریکا مشاهده کرد. در این باره می‌توان به تلاشهای سال گذشته آمریکا برای تشکیل ائتلافی عبری-عربی علیه ایران اشاره کرد که مقامات مصری اعلام کردند در هیچ ائتلاف ضد ایرانی مشارکت نمی‌کنند.

یکی از دلایلی که مصری‌ها به سمت ایران متمایل شده‌اند، همکاری در پرونده سوریه است. مصر هم همسو با کشورهای عرب در سال 2011، روابط خود را با دولت سوریه قطع کرد و در دوره ریاست جمهوری محمد مرسی، قاهره از گروههای مسلح در برابر دمشق حمایت می‌کرد اما پس از برکناری مرسی از قدرت و روی کار آمدن السیسی، موضع مصر در برابر بحران سوریه نرم‌تر شد. مصر هم که از سالها پیش با تروریستها در صحرای سینا درگیر است، به همین خاطر از تروریست‌های سوری نیز حمایت نکرد، زیرا قدرت‌گیری این گروهها را تهدیدی برای امنیت خود می‌دانست. موضع مصر در قبال بحران سوریه مبتنی بر حمایت از بشار اسد و مخالفت با اجرای گزینه نظامی برای سرنگونی او بود.

مصر در دو سال گذشته نیز آمادگی خود را برای ازسرگیری روابط با دولت سوریه اعلام کرده است و پس از زلزله اخیر در مناطق شمالی سوریه، السیسی برای اولین بار پس از شروع بحران سوریه با بشار اسد تلفنی گفتگو کرد. السیسی حتی برای دیدار با بشار اسد ابراز تمایل کرد و در پیامی به او، گفت به روابط تاریخی با سوریه افتخار می‌کند. مصر از جمله کشورهایی است که برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تلاش می‌کند و باتوجه به مواضع اخیر سعودیها برای بازگشایی سفارتخانه در دمشق، به احتمال زیاد سوریه به زودی به اتحایه عرب بازخواهد گشت.

باتوجه به اینکه ایران بزرگترین حامی منطقه‌ای دولت سوریه است، مقامات قاهره هم به خوبی درک می‌کنند که هر گونه روند عادی سازی با دمشق از مسیر تهران می‌گذرد و لذا تلاش می‌کنند روابط سیاسی با تهران را از سربگیرند تا با همکاری همدیگر به یکی از بحرانهای گسترده در منطقه پایان دهند.

باتوجه به عزم دولت سیزدهم برای بهبود روابط با کشورهای منطقه و گشایشهای دیپلماتیک پس از توافق اخیر ایران و عربستان سعودی، پیش‌بینی می‌شود پس از چهار دهه قفل روابط تهران و قاهره هم باز شود، اقدامی که در کاهش تنشها و حل بحرانهای منطقه‌ای هم موثر خواهد بود.