ایران، ترامپ، جنگ؟

از زمان شروع توفان الاقصی در 7 اکتبر 2023 تاکنون وضعیت سیاسی در اسرائیل را می‌توان در 2 جریان مورد تحلیل قرار داد. این 2 جریان همواره نسبت به موضوع ایران دچار اختلاف سلایق بوده‌اند. نخست حزب لیکود به رهبری نتانیاهو بوده است که خواستار شدیدترین رویکرد (یعنی رویکرد نظامی) علیه ایران بوده‌ است. دوم رویکرد اپوزیسیون اسرائیل و وزرای خارج شده از کابینه افراطی نتانیاهو در این یک سال گذشته بوده است که خواستار انزوای ایران با استفاده از بمباران تبلیغاتی با هدف بی‌اثر کردن سیاست‌های ایران در لبنان، غزه و سوریه بوده است. درباره جریان نخست ذکر این موضوع ضروری است که نتانیاهو بخوبی نسبت به محدودیت‌های اعمال سیاست‌های خودسرانه اسرائیل درباره ایران مطلع بوده، بنابراین چاره‌ای جز استفاده از یک ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا علیه ایران ندارد. به همین سبب بعد از ناامیدی از اقناع کابینه دموکرات آمریکا (دولت بایدن)، امید خود را به سمت ترامپ روانه کرد و در ایام انتخابات آمریکا نیز (اگرچه این موضوع در رویه دولت اسرائیل نبود) از اینکه صراحتا رویکرد بایدن - هریس را مورد نقد قرار دهد، ابایی نداشت. با این حال سیاست‌های رادیکال نتانیاهو سروصدای اطرافیان ترامپ را هم درآورد. یک نمونه آن همان پست مشهور «جفری ساکس» استاد دانشگاه کلمبیا در شبکه ایکس بود که با همراهی ترامپ نیز همراه شد. این موضوع را باید در کنار شرایط خاص داخلی و بین‌المللی نتانیاهو قرار داد که هم اینک نیز به اتهامات مختلف مورد بازجویی است و به نظر می‌رسد ترامپ در یک دوراهی مهم قرار گرفته است که یا باید خود را با سرنوشت نتانیاهو گره بزند و رادیکال‌ترین رفتارهای نتانیاهو را توجیه کند که در این صورت خبری از آزادسازی اسرا نمی‌بود، همچنین خبری از بازگشت 60 هزار خانه به دوش در شمال اسرائیل به خانه‌های‌شان نخواهد بود (موضوعی که ترامپ بخشی از جلب توجه آرای طرفداران اسرائیل در انتخابات را به آن وابسته است)، یا باید خود را از سرنوشت نتانیاهو جدا کند و با جامعه و اپوزیسیون اسرائیلی گره بخورد، یعنی کسانی که معتقد به انزوای ایران در حوزه‌های هوایی، دریایی، زمینی، تجاری، کریدوری و... هستند. این طیف به سبب ناتوانی جامعه اسرائیلی در تحمل جنگی دیگر و عدم امکان گشودن جبهه جدیدی علیه اسرائیل، همان طور که برخی سیاستمداران اسرائیلی گفته‌اند، معتقدند «جنگ فقط در زمین نیست»، بدین معنی که جنگ در محیط روانی علیه ایران کارسازتر است. در همین وضعیت ترامپ نیز بخوبی می‌داند حمله به ایران، مجوز حمله مستقیم ایران به اسرائیل را فراهم خواهد کرد و از یک نقطه نظر اسرائیلی (البته نه جناح رادیکال حاکم) این محدودیت‌ها امکان جنگ مستقیم علیه ایران برای آمریکا را فراهم نمی‌کند. 
 

گروه دوم که تاثیر بسیاری نیز در پیروزی ترامپ در انتخابات داشته‌اند، همان جریان سیاسی هستند که خوانش خود را نسبت به خاورمیانه در دوره جرج واکر بوش مطرح و ایران را یکی از 3 ضلع محور شرارت معرفی کرده بودند. آنها همواره معتقد به «استراتژی یا دکترین مهار ایران» بوده‌اند و برخلاف دموکرات‌ها که رویکرد «تحریم‌های هوشمندانه» برای جدایی نظام سیاسی از نظام اجتماعی در ایران را دنبال کرده‌اند، نئوکان‌ها این تفکیک را چندان مورد پسند قرار نداده و مسیر کنترل و مهار را نسبت به مسیر دیپلماسی و تحریم در اولویت قرار داده‌اند و ایران را یکی از دردسرهای اصلی سیاست خارجی توسعه‌طلبانه آمریکا در منطقه غرب آسیا معرفی کرده‌اند. از جمله مهم‌ترین رویکردهای این گروه از بین بردن توانمندی هسته‌ای ایران برای جلوگیری از آنچه آنها رسیدن به آستانه تولید سلاح هسته‌ای نامیده‌اند است، به همین دلیل وال‌استرایت ژورنال 13 دسامبر (23 آذر) گزارش داده بود «دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا در حال بررسی گزینه‌هایی از جمله احتمال انجام حملات هوایی پیشگیرانه برای جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای است». با بزرگنمایی تهدید ایران توسط نئومحافظه‌کاران و رسانه‌های نئوکان ایالات متحده بود که ترامپ بارها در جریان مبارزات انتخاباتی‌اش با هریس گفته بود آمریکا به دنبال تغییر رژیم در ایران نیست، بلکه صرفا می‌خواهد ایران سلاح هسته‌ای نداشته باشد اما طبیعی است تغییرات در رویکرد ایران نسبت به دکترین هسته‌ای می‌تواند بازوان رسانه‌ای این جریان را قوی‌تر کرده و رویکرد ترامپ را خصمانه‌تر کند. به تعبیر دکتر رضا نصری، نومحافظه‌کاران مطرح می‌کنند که ایران در وضعیت استیصال قرار دارد و ادعا دارند تهران ناگزیر به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای خواهد رفت. این 2 رویکرد را عامل اصلی تصمیم بعدی ترامپ قرار داده‌اند تا ترامپ نسبت به حمله مستقیم به ایران ترغیب شود.
 

ضلع سوم خواستار جنگ علیه ایران بدون شک همین اپوزیسیون خارج از کشور است. استفاده از گزاره‌هایی شبیه اینکه «جمهوری اسلامی در حال فروپاشی است»، «به واسطه سقوط اسد، ایران دچار ضعف شدید در قدرت منطقه‌ای و داخلی شده است»، «بعد از حوادث سال 1401 سیستم سیاسی مورد بی‌اعتمادی قرار گرفته است» و از این دست جملات که دائما توسط این گروه در رسانه‌های خارجی پمپاژ می‌شود، در همین راستا و برای ترغیب کردن افراط‌گرایان بین‌المللی برای جنگ علیه ایران بوده است. 
 

در این شرایط به نظر می‌رسد سیاست خارجی ایران باید بتواند هر 3 نیرو را خنثی کند. اولا باید بتواند امکان‌های نتانیاهو برای انزوای ایران را از بین ببرد. استفاده از ظرفیت همسایگان ایران و ایجاد پیوندهای همسایگی با محوریت منافع ملی از جمله این دستورکارهاست. از سوی دیگر باید نسبت به مناسبات با آمریکا نگاه واقع‌بینانه داشت. سوم تسلط بر شرایط داخلی و توجه به مسائل اقتصاد داخلی است که تا حد زیادی می‌تواند سوءاستفاده‌های اپوزیسیون نسبت به شرایط داخلی ایران و فرستادن سیگنال ضعف اقتصادی و داخلی را خنثی کند.