اقتصاد تب کرده ترکیه در انتظار نوش‌داروی قطری

به گزارش اسلام تایمز، رجب طیب اردوغان در طول دو دهه حضور در راس قدرت ترکیه نشان داده است که همواره در برابر خطراتی که پایه‌های حکومتش را به لرزه در می‌آورد معجزه‌گری قهار است تا جایی که همیشه کارت برنده‌ای برای رو کردن مقابل مخالفان دارد.

در این مسیر البته او تنها نیست و هر از چندگاهی که مشکلات بر او فشار می‌آورد آخرین چاره را مددگیری از دوستان خارجی می‌بیند. حال درشرایطی که وضعیت اقتصادی ترکیه کمتراز یکسال مانده تا انتخابات ریاست جمهوری سال آینده تب کرده است، اردوغان بار دیگر چشم امید به کمک‌های یار متمول اخوانی خود در خلیج فارس دوخته است.

برخی منابع گفتند که قطر قرار است 10 میلیارد دلار به ترکیه کمک مالی کند که حدود ۳ میلیارد دلار تا پایان سال جاری میلادی در اختیار آنکارا قرار خواهد گرفت و مابقی در سال آینده به ترکیه تحویل داده خواهد شد. یکی از مقامات ترکیه گفته که کل بودجه می‌تواند به شکل مبادله، اوراق قرضه یا روش‌های دیگر باشد و رهبران ترکیه و قطر در مورد این موضوع گفتگو کرده‌اند.

همزمان با کمک مالی قطر، سخنگوی وزارت دارایی عربستان هم چند روز پیش در سخنانی گفت که ریاض و آنکارا در مرحله نهایی مذاکرات بر سر سپرده گذاری 5 میلیارد دلاری ریاض در بانک مرکزی ترکیه هستند. این کمکهای مالی که می‌تواند اقتصاد ترکیه را از وضعت فاجعه بار کنونی نجات دهد، پس از آن اعلام شد که رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه هفته گذشته برای شرکت در مراسم افتتاحیه جام جهانی فوتبال به دوحه سفر کرده بود و با در آنجا محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی مصافحه کوتاهی داشت.

ترکیه و عربستان پس از چند سال تنشهای سیاسی، اخیرا روابط خود را عادی کرده‌اند و ریاض به ظاهر سعی دارد در بخشهای مختلف ترکیه سرمایه‌گذاری کند. دو هفته پیش نیز شورای وزیران عربستان به ریاست پادشاه این کشور تدابیر جدیدی را برای تشویق سرمایه‌گذاری مستقیم در ترکیه تصویب کرد که پس از تایید نهایی به مرحله اجرایی خواهد رسید. بنابر گزارشها، حجم سرمایه گذاری عربستان در ترکیه در حال حاضر حدود ۱۸ میلیارد دلار است و در صورت  تحقق سرمایه‌گذاری 5 میلیارد دلاری و حضور سرمایه گذاران سعودی در ترکیه، این رقم افزایش خواهد یافت.

عربستان در سالهای اخیر روابط خوبی با ترکیه نداشت و از آنجا که اعتمادی بین مقامات آنکارا و ریاض وجود ندارد شاید ادعای سرمایه 5 میلیارد دلاری در حد حرف باقی بماند. همچنانکه عربستان در دو سال گذشته با یونان که دشمن ترکیه به شمار می‌رود همکاریهای نظامی و اقتصادی خود را افزایش داده است که نارضایتی آنکارا را در پی داشته است. پیشتر امارات هم وعده‌های سرخرمن برای سرمایه‌گذاری در بخشهای اقتصادی ترکیه را داده بود اما مقامات ابوظبی هم چندان تمایلی به توسعه روابط با ترکیه ندارند و تاکنون هیچ اقدامی از سوی سعودی و ابوظبی برای کمک مالی به ترکیه انجام نشده است.  
 
دست یاری به سمت قطر
باتوجه به اینکه اردوغان روی حرفهای سعودیها حساب باز نکرده است به همین خاطر دست به دامن قطر شده تا بتواند با کمکهای مالی این متحد در خلیج فارس، بخشی از مشکلات کشورش را حل کند. کمک مالی 10 میلیارد دلاری قطر در ادامه روابط مستحکم دو کشور در سالهای گذشته است که در دیدارهای مکرر مقامات دو طرف به ثمر نشسته است.

ترکیه و قطر شرکای استراتژیک هستند که همکاری آنها از زمان بحران خلیج فارس در سال 2017 زمانی که آنکارا حضور نظامی خود را برای محافظت از دوحه در برابر کودتای احتمالی در قطر افزایش داد، گسترش یافته است. ترکیه در آن زمان صدها نیروی نظامی خود را به قطر اعزام کرد تا از دولت این کشور در برابر تهدیدات عربستان سعودی و متحدانش دفاع کنند و حتی پایگاهی را در دوحه احداث کرد تا از نزدیک تحرکات اعراب را رصد کند. مقامات قطری که بخشی از ثبات داخلی خود مدیون کمکهای نظامی ترکیه هستند به همین منظور سعی دارند از بزرگترین داشته خود که ذخایر مالی است برای کمک به اقتصاد ترکیه استفاده کنند.

پیش از بحران قطر با شیخ نشینهای عربی، میزان سرمایه‌گذاری قطر در ترکیه در سال 2015 حدود 1 میلیارد دلار و در سال 2017 حدود 6.2 میلیارد دلار بود اما در چهار سال گذشته این رقم چندین برابر شده است. در آگوست 2018، پس از دیدار اردوغان با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر در آنکارا، دوحه متعهد به سرمایه‌گذاری 15 میلیارد دلاری مستقیم در ترکیه شد.

سرمایه گذاریهای قطر در ترکیه همه بخشها را در برمی‌گیرد و بر این اساس در سپتامبر 2022، قطر اعلام کرد که سهام تونل اوراسیای استانبول را خریداری کرده است. سرمایه گذاری‌های قابل توجه قطر در ترکیه از پلتفرم تلویزیون کابلی دیجی تورک تا فاینانس بانک، بورس اوراق بهادار استانبول تا مرکز خرید ایستینیه پارک را شامل می‌شود. سرمایه گذاریهای قطر به حدی گsترده است که برخی مخالفان اردوغان گفته‌اند که دولت بی سر و صدا همه چیز ترکیه را به اعراب می‌فروشد.

در حالی که کمتر از 1 درصد از سهام بانک فاینانس بانک ترکیه، به صورت عمومی در بورس معامله می‌شود، در سالهای اخیر ارزش بازار آن از 40 میلیارد دلار فراتر رفته است که حدود 10 میلیارد دلار از مجموع ارزش شش وام دهنده بزرگ خصوصی ترکیه بیشتر است و به حدود 20 درصد از ارزش کل بورس استانبول رسیده است. ناظران بازار چنین افزایش شدیدی را غیرعادی می‌دانند و احتمال می‌دهند که قطر در این بانک به طور گسترده سرمایه‌گذاری کرده است.

قطری‌ها همچنین در بخش بزرگترین اپراتور تلویزیون پولی ترکیه، ساخت خودروهای زرهی BMC، گروه رسانه‌ای تلویزیونی صاباح، شرکت تولید کننده مرغ، و هتل‎های بزرگ در شهر تفریحی مارماریس سرمایه گذاری کرده‌اند.

از سوی دیگرT سرمایه‌گذاری مستقیم قطر شامل خرید املاک و مستغلات، از جمله عمارت‌های شیک در سواحل بسفر و همچنین زمین‌هایی است که در مسیر کانال استانبول و دریاهای مرمره انجام شده است. علاوه بر سرمایهگذاری‌های مستقیم، قطری‌ها در سهام و اوراق قرضه دولتی ترکیه نیز پول گذاشته‌اند، اما هیچ آماری از این مبالغ در دسترس نیست.

قطر دارای سرانه تولید ناخالص داخلی بیش از 80000 دلار است، درحالی که ترکیه تنها حدود 9000 دلار است. به طور معمول، ترکیه کسری حساب جاری بین 25 تا 30 میلیارد دلار در سال دارد، درحالی که قطر غنی از گاز و نفت و از مازاد حساب جاری حداقل 25 میلیارد دلاری برخوردار است که به آن اجازه می‌دهد به طور گسترده در خارج از کشور سرمایه‌گذاری کند. بر اساس آمارها تا پایان 2021، قطر 32 میلیارد دلار در ترکیه سرمایه‌گذاری کرده بود و با احتساب کمک مالی 10 میلیاردی دلار دیگر، ترکیه اولین مقصد اصلی جذب سرمایه‌های خارجی قطر خواهد بود.

شرکت‌های ساختمانی ترکیه می‌گویند که قطر در دوران تنش با اعراب فرصتی بی‌نظیر برای آنها فراهم کرده بود تا کار خود را در مقیاس جهانی به نمایش بگذارند، فرصتی که امیدوارند با بهبود روابط دوحه با اعراب همچنان در دسترس شرکتهای ساخت و ساز ترکیه باشد.

هر چند حجم تجارت ترکیه با قطر در سال 2021 کمی بیشتر از 1.5 میلیارد دلار بود، اما دولت اردوغان مشتاق است که بخش‌هایی از مازاد سرمایه این شیخ نشین ثروتمند را به ترکیه برساند و با سرمایه گذاری در بخشهای مختلف، گشایشی در اقتصاد فروپاشیده خود ایجاد کند.

وزارت دارایی ترکیه در سال 2022، مبلغ 9 میلیارد دلار وام گرفته که بخشی از رقم 11 میلیارد دلار وام خارجی پیش‌بینی شده برای سال جاری است. این وزارتخانه 10 میلیارد دلار استقراض خارجی را برای سال 2023 پیش‌بینی کرده است، اما می‌تواند در صورت نیاز برای تأمین مالی اولیه، صدور بدهی‌های خود را به پیش ببرد. با این وجود، به نظر می‌رسد مبلغ 10 میلیارد دلاری که قرار است از سوی قطر اعطا شود برای پرداخت این بدهی‌ها در سال آینده است.
 
تلاش برای غلبه بر تورم
در شرایطی که کشورهای غربی از سرمایه گذاری در ترکیه خودداری می‌کنند، آنکارا به کشورهای دوست برای دریافت منابع خارجی روی آورده است تا از سیاست حمایت از لیر با متعادل کردن عرضه و تقاضای دلار در اقتصاد جلوگیری کند. به گزارش بانک آمریکایی گلدمن ساکس، فقط بین ماه‌های مارس تا سپتامبر، ترکیه ۱۷.۹ میلیارد دلار از دارایی‌های حساب ذخیره ارزی خود را صرف حفظ ارزش لیر کرد. دولت ترکیه از آن جهت به دنبال حمایت از لیر است که با وجود افزایش شدید تورم در این کشور بانک مرکزی ترکیه نه تنها نرخ بهره را افزایش نداد، بلکه کاهش هم داد و باعث تضعیف بیشتر لیر شد.

دولت اردوغان از سه سال پیش با بحران اقتصادی گسترده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند و تورم در ترکیه به رقم بی‌سابقه 70 درصد رسید که صدای مخالفان داخلی را درآورد. از اینرو، اردوغان به شدت به منابع مالی و سرمایه‌گذاریهای خارجی نیاز دارد تا بتواند بخشی از این مشکلات را حل کند. بنابراین، ورود پول جدید از طرف قطر خون تازه‌ای را در رگهای اقتصاد بی‌رمق ترکیه تزریق می‌کند که در حال حاضر با بحران شدید افزایش قیمت سوخت و حامل‌های انرژی روبرو است. ترکیه به دلیل قرار گرفتن در شاهراه ارتباطی شرق و غرب طی سال‌های گذشته چندین قرارداد سوآپ ارزی به ارزش میلیارد‌ها دلار با قطر، چین، امارات و کره جنوبی بسته است تا بتواند از این طریق هم نیازهای انرژی خود را تامین کند و هم بتواند درآمدهایی را برای بهبود اقتصاد ضعیف خود کسب کند.

اردوغان به دنبال آن است تا در سایه نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری، منابع پول خارجی جدیدی را برای اقتصاد ترکیه دست و پا کند تا شانس خود را برای پیروزی مجدد در انتخابات افزایش دهد، زیرا اقتصاد تورمی فرصت مناسبی برای رقبا است تا بتوانند اردوغان را پس از دو دهه از قدرت کنار بزنند. از طرفی، مبادلات دوجانبه برای قطر هم مزیت حساب می‌شود زیرا در بخش گردشگری و بانکی سرمایه‌گذاری کرده که می‌تواند در آینده برای این کشور سودآوری داشته باشد.