توافق آمریکا و ارمنستان؛ عامل امنیت یا بی ثباتی ایروان!

ارمنستان مدتی است که حال و هوای دیگری در سر دارد. رسانه‌ها روز شنبه گذشته از سفر نخست وزیر ارمنستان به آمریکا برای پیگیری توافق راهبردی منعقد شده ایروان و واشنگتن خبر دادند. پیشتر آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه سابق آمریکا توافقنامه مشارکت راهبردی را در واشنگتن امضا کرده بودند. توافقی که همکاری بین دو کشور را تقویت می‌کند و به نظر می‌رسد که نخست وزیر ارمنستان حال بدنبال اجرایی کردن توافق راهبردی با واشنگتن است. براساس گزارش‌ها، در نتیجه این توافقنامه یک کمیسیون همکاری استراتژیک میان دو کشور تشکیل شده که کار آن برنامه‌ریزی چارچوب حرکت دو کشور در مسیر همکاری های راهبردی در سه حوزه اقتصاد، امنیت و سیاست است. با این حال، توجه به اهداف این سه حوزه ابعاد دیگری از این همکاری را روشن می‌سازد.

همکاری اقتصاد ارمنستان و آمریکا در چه حوزه‌هایی است؟
توافقات مربوط به انرژی با محوریت انرژی هسته ای مهمترین توافقات بخش اقتصادی میان ارمنستان و آمریکاست. وزیرخارجه پیشین آمریکا نیز این بخش را یک نقطه عطف در روابط دو کشور نامید و وزیر خارجه ارمنستان آن را برای تاب آوری اقتصادی ارمنستان حیاتی برشمرد. همچنین طرح الحاق ارمسنتان به اتحایده اروپا در این طرح مورد پشتیبانی قرار گرفته است.

همکاری برای امنیت یا ناامنی
براساس گزارش‌ها، مهمترین موضوع امنیتی در توافق راهبردی ارمنستان و آمریکا موضوع مرز و امنیت مرزها است که بلینکن بارها بر آن تأکید کرده بود. در عین حال  در پشت پرده بحث مرزها و امنیت مرزی اهداف دیگری را می‌توان برای این توافق برشمرد و شاید بخشی از امنیت مرزها به به روابط نزدیک ارمنستان با دو همسایه شمالی و جنوبی یعنی روسیه و سپس ایران مرتبط باشد. آن چه در بخش امنیتی مورد توافق ارمنستان و آمریکا قرار گرفته، شفاف سازی فعالیت‌های مرزی و گمرکی ارمنستان با ترانزیت کالاهای حساس بین روسیه و ارمنستان و یا روسیه و ایران از طریق ارمنستان است. هدف واشنگتن در واقع کنترل همین روابط است و در نگاه واشنگتن انتقال برخی کالاها میان روسیه و ارمنستان و ایران از جمله ریزپردازنده ها و کالاهایی که کاربرد نظامی دارند، برخلاف امنیت آمریکاست. در جریان جنگ اوکراین هم چند شرکت ارمنی از سوی آمریکا به دلیل ارتباط با فعالیت های نظامی روسیه تحریم شدند و اکنون به نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها تلاش دارند تا از از طریق کنترل بر گمرگات و مبادی مرزی ارمنستان، کنترل تجارت میان سه کشور روسیه، ارمنستان و ایران را زیر نظر داشته باشند. براساس توافق ارمنستان و آمریکا نیز قرار شده که یک هیئت خدمات گمرکی با هدف سازماندهی و آموزش از آمریکا به ارمنستان سفر کند و آموزش‌های لازم به کارکنان گمرگ‌ ارمنستان را ارائه دهد.

تاثیرات سیاسی
گسترش همکاری ارمنستان و آمریکا در دو بعد اقتصادی و امنیتی به حوزه سیاسی نیز سرریز خواهد شد. به گفته برخی کارشناسان این توافق گام دیگری در راستای روسیه زدایی از روابط خارجی ارمنستان و ادغام آن در نظم امنیتی غرب است. همچنین امضای توافق راهبردی ارمنستان و آمریکا در حالی است که هرانت ملیک شهنازاریان، تحلیلگر سیاسی ارمنستانی با انتقاد از این توافق هشدار داد که این توافق می‌تواند خطر جنگ جدید را افزایش دهد. او گفت:«عجله در امضای منشور مشارکت راهبردی ارمنستان و ایالات متحده واضح است. ایالات متحده در واقع در حال ارسال پیامی به روسیه و ایران است که قرار است در 17 ژانویه  توافقنامه مشارکت راهبردی جامع را در مسکو امضا کنند.» شهنازاریان هشدار داد که این سند حاوی مفادی است که می‌تواند تهدیدی برای روسیه و ایران تلقی شود و ارمنستان را به ابزاری برای پیشبرد منافع راهبردی آمریکا در منطقه تبدیل کند.

توافق امنیت ارمنستان را تامین می‌کند؟
این توافق اگرچه به عنوان یک توافق راهبردی و استراتژیک مطرح است، اما به نظر نمی‌رسد که تامین کننده اهداف اصلی ارمنستان برای ارتقای امنیت منطقه‌ای ایروان باشد. در حالی که ایروان برای رفع تهدیدات و ایجاد موازنه با جمهوری آذربایجان به سمت این توافق حرکت کرده است، اما در این توافق آمریکا هیچگونه تعهد امنیتی در قبال حفظ امنیت ارمنستان در قبال حمله  خارجی ارائه نداده است.

از سوی دیگر با آمدن دولت ترامپ و پیگیری سیاست «اول امریکا» ی ترامپ و گرایش دولت جدید واشنگتن به حل منازعه اوکراین از طریق مذاکره با روسیه، به نظر نمی‌رسد که ترامپ علاقه‌ای با تقابل با روسیه در ارمنستان را داشته باشد. از این رو مشخص نیست که میراث بایدن در ارمنستان در دولت ترامپ نیز تداوم یابد.

این را نیز بایستی در نظر داشت که روسیه نسبت به تحرکات ارمنستان حساسیت زیادی دارد و به نظر نمی‌رسد که مسکو در برابر اقدامات غربگرایان مقامات ارمنستان از جمله گرایش آن‌‎ها به جذب در اتحادیه اروپا بی تفاوت باقی بماند و شاید توافق با آمریکا بجای تامین امنیت، ارمنستان را بی ثباتی داخلی بیشتری روبرو سازد.