رویای «تاپی»؛ افق غبارآلود انتقال گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند

بعد از آغاز نمادین فاز اجرایی این پروژه در سال ۲۰۱۵ در ترکمنستان، یک مراسم نمادین دیگر در سال ۲۰۱۸ برای شروع عملیات اجرایی این طرح انتقال گاز در خاک افغانستان (ولایت هرات) با حضور مقامات عالی وقت چهار کشور برگزار شد اما روند اجرا بدون کوچکترین پیشرفتی، کاملا راکد و مسکوت ماند .

روز چهارشنبه هفته گذشته ۲۱ شهریور ماه جاری هم، در مراسمی با حضور ملا محمد حسن آخوند از مقامات ارشد حکومت سرپرست افغانستان و قربانی قلی بردی محمدوف رهبر ملی ترکمنستان، عملیات اجرایی طرح تاپی در منطقه "اسلیم چشمه" ترکمنستان واقع در نزدیک نقطه صفر مرزی با افغانستان(ولایت هرات) با پیام ویدیویی سردار بردی محمدف رئیس جمهوری ترکمنستان بار دیگر و باز هم به صورت نمادین و با به نمایش گذاشتن چند دستگاه جرثقیل، چند دستگاه بولدوزر و ماشین آلات حفاری کانال و چند لوله بزرگ انتقال گاز ، به شکل نمادین آغاز شد.

این خط لوله که طول آن از مبدأ تا مقصد نهایی (از ترکمنستان تا هند) بیش از ۱۸۰۰ کیلومتر خواهد بود، در صورت اجرا و تکمیل، این ظرفیت را خواهد داشت که سالانه ۳۳ میلیارد مترمکعب گاز را از ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند انتقال دهد.

طبق قرارداد اولیه ، هند و پاکستان هرکدام ۴۲ درصد از این گاز سهم خواهند داشت و سهم افغانستان ۱۶ درصد است ضمن اینکه افغانستان سالانه درآمدی حدود ۵۰۰ میلیون دلار از محل ترانزیت گاز به پاکستان و هند بدست خواهد آورد.

اگرچه رسانه های افغانستان و ترکمنستان خبرهایی درباره آغاز عملیات اجرایی خط لوله گاز تاپی منتشر کرده اند اما هیچ یکی از این رسانه ها به یک موضوع اصلی و تعیین کننده درباره این پروژه اشاره ای نکرده اند: اینکه تامین مالی و سرمایه لازم و هنگفت برای اجرای این پروژه بزرگ از کجا تامین خواهد شد؟ طبق براوردهای اولیه، اجرای این پروژه به اعتباری بیش از ۱۰ میلیارد دلار نیاز دارد که بعید به نظر می رسد افغانستان و ترکمنستان بتوانند به تنهایی چنین سرمایه گذاری انجام دهند. پاکستان هم که با بدهی های سنگین خارجی مواجه است و حال و روز اقتصاد این کشور ۲۴۰ میلیون نفری تعریف چندانی ندارد. هندی ها هم فعلا سکوت کرده اند و خبری خاصی از سوی طرف هندی برای هرگونه اراده جدی و مشارکت در اجرای این پروژه کلان دیده یا شنیده نشده است.

علاوه بر مسائل مالی و سرمایه گذاری، امنیت افغانستان یکی از دیگر از مهم ترین موانع و چالش های پیش روی اجرای پروژه تاپی است. اگرچه مقامات عالی حکومت سرپرست افغانستان بارها و با قاطعیت اعلام کرده اند که امنیت را در سراسر کشور تثبیت کرده اند و گروه ها و عناصر تروریستی از جمله عناصر داعش را از بین برده اند، اما حمله تروریستی و فجیع روزهای گذشته که به شهادت ۱۴ نفر از مردم ولایت دایکندی که به استقبال زائران بازگشته از کربلا رفته بودند و اتفاقا داعش هم مسئولیت آن را برعهده گرفت، بار دیگر نشان داد که افغانستان هنوز هم برای اجرای پروژه های بزرگ نظیر تاپی امنیت کافی ندارد و بعید به نظر می رسد پاکستان و هند هم در چنین شرایطی، خطرپذیری کنند و بدون اطمنیان از امنیت افغانستان، حاضر به مشارکت در اجرای پروژه یاد شده بشوند.

از دیگر سو، هند و پاکستان هم از دیرباز مشکلات و اختلافات سیاسی و سرزمینی فراوانی با یکدیگر دارند و شدت این مشکلات و اختلافات به حدی است که هر از گاهی این دو کشور همسایه را تا مرز جنگ پیش می برد کما اینکه در سال های گذشته بارها شاهد تنش ها و درگیری های نظامی مرگبار در منطقه مورد مناقشه کشمیر بین هند و پاکستان بوده ایم. از این رو شاید هندی ها در باطن چندان اعتمادی به پاکستان ندارند زیرا هر لحظه این نگرانی برای هندی وجود دارد که در صورت اجرا و تکمیل خط لوله گاز، مشکلی در خاک افغانستان یا از سوی پاکستان برای انتقال گاز به هند ایجاد شود.

رسانه های پاکستان نیز ضمن پرداختن به خبر اغاز عملیات اجرایی خط لوله گاز تاپی در نزدیکی نقطه صفر مرزی افغانستان و ترکمنستان، به چالش هایی نظیر وجود یک علامت سوال بزرگ مقابل مسئله تامین مالی و سرمایه لازم برای اجرای این پروژه گازی اشاره کرده اند. رسانه های پاکستان همچنین اشاره کرده اند حکومت سرپرست افغانستان هنوز از سوی هیچ کشوری و از سوی هیچ نهاد بین المللی به رسمیت شناخته نشده است و لذا این موضوع هم به خودی خود، یک مانع در مسیر اجرای و تکمیل خط لوله تاپی خواهد بود.