سودان، جنگ فراموش شده

در حالی که بحران داخلی در سودان و تداوم درگیری‌ها میان ارتش و شبه نظامیان نیروهای واکنش سریع همچنان در این کشور مهم آفریقایی قربانی می‌گیرد و وضعیت انسانی و بشردوستانه برای میلیون‌ها آواره جنگی بغرنج گزارش می‌شود، دور جدید تلاش‌های بین المللی برای شکلگیری مذاکرات آتش‌بس در روزهای اخیر بی نتیجه پایان یافت تا چشم‌انداز بحران سودان همچنان برمدار شنیدن حرف طرفین متخاصم در میدان جنگ و از زبان اسلحه بچرخد؛ چرخه‌ای باطل که البته برای مردم سرخورده از انقلاب سودان، جز کشتار و فقر و قحطی و آواره‌گی نتیجه‌ای در بر نداشته است.
 
ژنو، مذاکرات از پیش شکست خورده 
از زمان آغاز درگیری‌های نظامی چندین دور مذاکرات سیاسی برای توقف جنگ در جده، جیبوتی، آدیس آبابا، منامه و قاهره برگزار شده و اکنون این مذاکرات به ایستگاه ژنو رسیده است.

این دور از مذاکرات اما با اعلام عدم مشارکت دولت تحت کنترل ارتش و سپس انصراف نیروهای واکنش سریع، در واقع بدون طرف‌های اصلی و تنها با میانجیان بین المللی شامل ایالات متحده، سوئیس، عربستان سعودی، امارات، مصر، سازمان ملل و کشورهای آفریقایی برگزار شد.

به گفته تام پریلو، فرستاده ویژه آمریکا در سودان، این دور از مذاکرات بر پایبندی طرفین به اجرای تعهدات جده، احترام به قوانین بین‌المللی بشردوستانه، امکان کمک‌رسانی به مناطق جنگی و پایان دادن به درگیری‌های مسلحانه از سوی طرف‌ها متمرکز بود.

ارتش سودان نیز پیش از شروع مذاکرات خوستار اجرای اصول توافق جده (مه 2023) به عنوان پیش شرط مشارکت در این دور از مذاکرات شده بود. با این حال تلاش رایزنی‌های هیئت آمریکایی با نمایندگان ارتش در شهر جده عربستان برای متقاعد کردن دولت به حضور در نشست ژنو بی‌نتیجه بود.

در9 آگوست (19 مرداد)، شورای حاکمیت سودان به ریاست ژنرال البرهان، هیئتی را به جده اعزام کرد تا با میانجیگران آمریکایی برای انجام گفتگوهای اولیه برای بررسی شرایط حضور در نشست ژنو مذاکره کنند. یکی از شروط اصلی این هیئت پذیرش درخواست بازگرداندن کنترل شهرهای تصرف شده در طول جنگ توسط نیروهای واکنش سریع (RSF) بود.

توافق جده (مه 2023) که یک ماه پس از شروع درگیری‌های خونین فروردین ماه 1402 به انجام رسید مهمترین توافق میان ارتش به فرماندهی ژنرال عبدالفتاح البرهان و نیروهای واکنش سریع به رهبری محمد دحلان اوغلو معروف به حمیدتی بوده است. این توافق که برای کنترل دامنه جنگ و کاهش آسیب به غیرنظامیان صورت گرفت مواردی همچون «اجتناب و به حداقل رساندن آسیب به غیرنظامیان»، «عدم ممانعت از آزادی حرکت آنها برای خروج از مناطق درگیری یا محاصره شده»، «عدم استخدام کودکان» و «خودداری از انواع شکنجه» را تصریح می‌کرد.

این توافق بر زمین مانده نتوانست به اهداف خود در بلند مدت دست یاید و در واقع بیش از آنکه توافقنامه‌ای اجرایی باشد در حد یک بیانیه سیاسی باقی ماند. اکنون نیز دولت تحت کنترل ارتش وضعیت نظامی خود را تثبیت شده و مطلوب می‌بیند و مذاکرات ژنو را دامی می‌داند که ایالات متحده آمریکا و امارات برای کمک به موقعیت شورشیان طرح‌ریزی کرده‌اند.

شورای حاکمیت سودان تحت رهبری ژنرال البرهان که خود را تنها حاکمیت مشروع در این کشور می‌نامد، پذیرش مذاکره با نیروهای واکنش سریع در شرایط کنونی را امتیازی به این نیرو و تقویت موقعیت سیاسی آن در سطح داخلی و بین المللی دانسته و بنابراین حاضر نیست که با شبه نظامیان واکنش سریع بر سر میز مذاکره بنشیند.

همچنین الکس دی وال، کارشناس مدیر اجرایی بنیاد صلح جهانی معقتد است که  شورای حاکمیت سودان یک ائتلاف نامتجانس است که اعضای آن بر سر اهداف جنگی خود به توافق نرسیده اند و بنابراین ژنرال البرهان برای عدم مذاکره از سوی آنها تحت فشار است.

از دلایل دیگر ناکامی روندهای سیاسی همانند روند جده، ابتکار عمل کشورهای آفریقایی و اکنون مذاکرات ژنو موضوع ژئوپلیتیک گسترده درگیری‌های سودان است که موجب پیچیده‌تر شدن حل بحران شده است. طبق گزارش‌ها، مصر و برخی کشورهای دیگر از غرب آسیا، تسلیحات و تجهیزات نظامی به شورای حاکمیتی سودان ارسال کرده اند و در طرف مقابل نیروهای واکنش سریع نیز از سوی امارات متحده عربی و روسیه مورد حمایت نظامی قرار گرفته است. اکنون شورای حاکمیتی سودان اصرار دارد که در هیچ نشست صلحی که امارات در آن حضور دارد، شرکت نخواهد کرد. این درحالی است که امارات به عنوان ناظر در مذاکرات ژنو دعوت شده بود.

گزارش عفو بین‌الملل که اخیراً منتشر شده، شواهد گسترده‌ای ارائه می‌کند که نشان می‌دهد تحریم تسلیحاتی سازمان ملل در سال 2004 بر منطقه دارفور سودان، که بیشتر آن تحت کنترل نیروهای RSF است، به طور مداوم در طول درگیری نقض شده است. به گفته عفو بین‌الملل، جنگجویان هر دو طرف درگیری از سلاح‌های ساخت ترکیه استفاده می‌کنند.

گزارش عفو بین‌الملل همچنین ادعا می‌کند که از سلاح‌هایی که از صربستان، یمن و چین می‌آیند در درگیری‌ها استفاده شده است.
 
پی‌آمدهای انسانی جنگ داخلی چه بوده است؟
امروزه، از هجده ایالت، تنها سه ایالت به طور مستقیم تحت تأثیر جنگ قرار نگرفته اند.
تلفات انسانی سرسام آور است.  موسسه پیش‌بینی داده‌ها و مراکز درگیری مسلحانه - اکلد – که اطلاعات مربوط به درگیری‌های مسلحانه را گردآوری می‌کند، گفته است که تا کنون حدود ۱۶۶۵۰ نفر در این درگیری کشته شده‌اند و بیش از11 میلیون نفر آواره شده‌اند که 2.1 میلیون نفر به کشورهای همسایه گریخته اند.

بزرگ‌ترین سرریز منطقه‌ای این بحران «تاکنون در چاد» بوده است، که تعداد زیادی از پناهندگان به‌ویژه از دارفور به آنجا می‌گریزند. همچنین نگرانی‌هایی درباره احتمال درگیر شدن اریتره و اتیوپی در درگیری وجود دارد، زیرا سازمان‌های شبه‌نظامی محلی در این منطقه به طور بالقوه یک میدان نبرد پیچیده را ترسیم می‌کنند.

سازمان ملل از وقوع «بحران انسانی فاجعه‌بار» در سودان خبر داده و گفته است که ۲۶ میلیون نفر – یعنی حدود نیمی از جمعیت - با «گرسنگی حاد» دست به گریبان ا ست.

 تجارت، کشاورزی و بازارهای محلی مختل شده و موجودی مواد غذایی تمام شده است. در این میان گروه های کمک رسان با چالش های شدیدی برای دسترسی به جمعیت های نیازمند مواجه هستند. اغلب، جنگجویان از بازکردن جاده‌ها برای گروه‌های امدادی امتناع می‌ورزند و غیرنظامیان چاره‌ای جز تهیه غذا از خوردن برگ و ریشه‌های درختان و گیاهان ندارند.

موسسه طبقه‌بندی امنیت غذایی – آی پی سی – می‌گوید بیش از ۷۵۰۰۰۰ نفر در آستانه گرسنگی هستند. اینها فقط اعداد نیستند، بلکه نشان دهنده رنج و ناامیدی میلیون ها نفر هستند.

در این میان هر دو گروه نظامی درگیر در جنگ داخلی به ارتکاب گسترده جنایات جنگی از جمله تجاوز به عنف، شکنجه و کشتار غیرنظامیان متهم شده‌اند.

سازمان ملل جنگ داخلی سودان را «بحران فراموش شده» خوانده و خواستار برقراری آتش‌بس فوری بین دو طرف به عنوان تنها راه جلوگیری از گسترش بیشتر قحطی شده است.