واکاوی تغییر قدرت سیاسی در بنگلادش

هزاران معترض بنگلادشی همزمان با استعفای شیخه حسینه، نخست وزیر بنگلادش ساختمان مجلس را اشغال کردند و دوره ای از ابهام سیاسی در این کشور آغاز شد. حال مخالفان دولت بنگلادش خواستار انحلال مجلسی هستند که اکثریت آن در اختیار حزب عوامی لیگ، جریان سیاسی متبوع نخست وزیر به شمار می‌رود.
 
یک روز پس از درگیری داخلی مرگبار در بنگلادش که نزدیک به ۱۰۰ نفر کشته شدند، این اتفاقات افتاد؛ چه اینکه در اعتراضات یک ماه اخیر دست‌کم ۳۰۰ نفر جان باختند. ناآرامی‌ها از ماه گذشته با فراخوانی برای لغو سهمیه در مشاغل دولتی آغاز و از آن زمان به کارزار نافرمانی مدنی تبدیل شده است. اعتراضات ابتدا از دانشگاه داکا، پایتخت بنگلادش آغاز شد و بعد به سایر دانشگاه ها و شهرهای این کشور تسری یافت؛  تا جایی که تجمعات خیابانی به مسدود شدن راه آهن و جاده ها منجر شد.
 
معترضان خواستار استخدام بر مبنای شایستگی و لغو قانون سهمیه بندی برای مشاغل دولتی هستند. با وجود اینکه دیوان عالی بنگلادش بیش از ۹۰ درصد سهمیه‌ها را لغو کرد، اما اعتراضات متوقف نشد و دامنه‌اش حتی گسترده‌تر شد.
 
شیخه حسینه پیش از ورود معترضان کاخ ریاست جمهوری را ترک و با بالگرد به هند پرواز کرد تا احتمالاً به لندن برود. این پایانی غیرمنتظره برای حکومت طولانی‌ترین نخست‌وزیر بنگلادش است که در مجموع بیش از ۲۰ سال قدرت را در این کشور در دست داشت. ژنرال «واکر اوز-زمان»، رئیس ستاد ارتش گفت، به زودی با نمایندگان دانشجویان و معلمان گفت وگو خواهد کرد و از برنامه‌ریزی برای تشکیل دولت موقت خبر داد. دولت فعلاً در دست نظامیان است و مقررات منع و شد ادامه دارد.
 
حسین فرجاد امین، کارشناس مسائل شرق آسیا درباره وقایع و اعتراضات روزهای اخیر بنگلادش با بیان عوامل اصلی بروز ناآرامی های این کشور به «راهبرد معاصر» گفت: استعفای شیخه حسینه، نخست وزیر بنگلادش نتیجه سلسله چالش هایی است که آثارش را در هفته های جاری بر جای گذاشت، زیرا اعتراضات میلیونی این روزهای بنگلادش پیش زمینه چند ماهه دارد که با اعتراضات دانشجویی آغاز شد.

وی افزود: دانشجویان بنگلادشی هفته های قبل خواسته های محدودی از دولت داشتند و تأکید می کردند فرصت های شغلی باید به نحو احسن و عادلانه در جامعه توزیع شود، نه اینکه بخشی از استخدام ها مشمول خانواده های جنگ بنگلادش و پاکستان شود.

کارشناس مسائل شرق آسیا یادآور شد: اعتراضات با هشدار به دولت نسبت به بی عدالتی در گزینش های کاری آغاز شد، دولت در برابر خواسته دانشجویان مقاومت کرد و هرچند در پاره ای موارد کوتاه آمد، اما دانشجویان مرحله به مرحله جلو رفتند و هر بار مطالبات بیشتری درخواست کردند تا جایی که خواستار استعفای نخست وزیر بنگلادش شدند.

فرجاد امین گفت: خواسته معترضان بنگلادشی به نظر فراتر از استعفای نخست وزیر است و شرایط به گونه ای شد که حتی حسینه مجالی برای ماندن ندید و به هند گریخت.

وی درباره ساختار حکمرانی در بنگلادش عنوان کرد: ساختار حکومت بنگلادش پارلمانی است. با وجود سقوط دولت و حزب خانم شیخ حسینه، باید منتظر وقایع و تصمیم گیری های آتی در مجلس بنگلادش درباره وضع موجود، ساماندهی اعتراضات و حفظ امنیت در این کشور باشیم.

کارشناس مسائل شرق آسیا توضیح داد: مشخص نیست مجلس چه جانشینی برای نخست وزیر این کشور تعیین کند یا اینکه ممکن است دانشجویان حتی مطالبه انحلال مجلس و خواسته هایی فراتر از خواسته های قبلی مطرح کنند. اگر مردم بنگلادش ساختار حاکمیت و مجلس را زیر سؤال ببرند و تصمیمات مجلس در زمینه دولت بعدی را نپذیرند، به تدریج وضعیت بنگلادش بحرانی تر از قبل می شود.

وی افزود: در حال حاضر درباره آینده سیاسی و حکمرانی بنگلادش نمی توان نظر قطعی داد، زیرا مشخص نیست مجلس این کشور به حزبی که خانم حسینه ازآن انتخاب شده است، بار دیگر رأی اعتماد بدهد و نخست وزیر انتخاب کند یا اینکه شاهد برگزاری انتخابات سراسری در بنگلادش خواهیم بود.

فرجاد امین معتقد است: عمده تظاهرات بنگلادش به معضلات اقتصادی این کشور بازمی گردد. شورش اجتماعی بنگلادش ریشه در فقر اقتصادی دارد که به حمایت مردم از تشکل های دانشجویی معترض منجر شده است.

کارشناس مسائل شرق آسیا در پاسخ به این پرسش که تحولات بنگلادش می تواند روی تحولات جنوب آسیا اثر بگذارد، گفت: بعید به نظر می آید، زیرا تشکیل بنگلادش نتیجه سوء مدیریت در نظام پاکستان واحد بود. همسایگان بنگلادش مانند سریلانکا، برمه و همسایگان شرقی این کشور در وضعیتی نیستند که بتوانند بر تحولات بنگلادش اثر بگذارند یا از این تحولات تأثیر بگیرند.

وی افزود: مردم بنگلادش علاقه ای به ارتباط با هند ندارند و دهلی نیز مشخص نیست تا چه اندازه بتواند با اعتراضات مردم بنگلادش همراهی کند. مردم بنگلادش یک بار از هند جدا شده‌ بودند، ضمن اینکه وضعیت کنونی زندگی مسلمانان در هند چندان مطلوب نیست.
 
کارشناس مسائل شرق آسیا گفت: به نظر نمی آید نگاه مردم بنگلادش به همسایگان به ویژه هند باشد. پاکستان نیز ارتباط سرزمینی با بنگلادش ندارد ضمن اینکه سایر همسایگان این کشور مانند کامبوج، ویتنام و برمه نیز نمی توانند بر تحولات جامعه ای اسلامی همچون بنگلادش اثر بگذارند.
 
وی تصریح کرد: اعتراضات بنگلادش برخواسته از متن جامعه این کشور و مطالبات روی زمین مانده آنهاست، بنابراین باید منتظر راهبردهای سیاسیون بنگلادشی درباره آینده این کشور باشیم.