مشکلات جهانی زیر ذره‌بین بریکس

از اینرو، پس از دهه‌ها توسعه اقتصادی قوی، بازارهای نوظهور در قالب گروه «بریکس» اکنون آماده ایفای نقش بزرگ‌تری در نظم جهانی هستند، نقشی که منافع آنها را بهتر منعکس می‌کند. در این رابطه، با عضویت کشورهای جدید به بریکس، برگزاری نشست‌ها و جلسات هماهنگ سازی برنامه‌ها سرعت بیشتری گرفته است و در تازه‌ترین قرار اعضای این سازمان اقتصادی، وزرای خارجه کشورهای عضو بریکس روزهای دوشنبه و سه‌شنبه در «نیژنی نووگورود» روسیه دورهم جمع می‌شوند تا ردباره موضوعات مختلف بین‌المللی به تبادل نظر بپردازند.

به گفته سرگئی ریابکوف معاون، وزیر خارجه روسیه، این رویداد به دلیل مشارکت شرکای غیرعضو گروه بریکس در قالب گسترده برگزار می‌شود. علاوه‎بر ۱۰ کشور عضو بریکس، کشورهای الجزایر، بحرین، بلاروس، کوبا، بنگلادش ، اندونزی، قزاقستان، لائوس، موریتانی، نیجریه، سریلانکا، تایلند، ترکیه، ونزوئلا و ویتنام به این نشست دعوت شده‌اند.

پیش از گردهم آمدن وزیران خارجه گروه بریکس، نشست فرستادگان ویژه (شرپاها) کشورهای بریکس ١٨ خرداد در شهر نیژنی نووگورود آغاز به کار کرد. در این نشست، بیانیه وزرای خارجه بریکس و سند مربوط به معیارها، استانداردها و مدل‌های مربوط به کشورهای شریک بریکس مورد مذاکره قرار گرفت.

در روز اول، نشست ویژه وزرای خارجه کشورهای عضو بریکس برگزار می‌شود و همکاری در چارچوب بریکس و مسائل منطقه‌ای و جهانی عنوان جلسات روز نخست نشست اعلام شده است.

نشست‌ روز دوم با حضور وزرای خارجه کشورهای عضو به علاوه کشورهای علاقه‌مند به عضویت یا تقویت همکاری‌ها با گروه بریکس برگزار خواهد شد.

ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفت:«در نشست بریکس، طرفین قصد دارند در مورد موضوعات جاری روابط بین‌الملل، دستور کار بین‌المللی، بهبود نظام حکمرانی جهانی با تاکید بر تقویت نقش کشورهای در حال توسعه، حل مناقشات و تعامل در پلت‌فرم‌های پیشرو چندجانبه گفتگو کنند».

پیش‌بینی می‌شود که اجلاس نیژنی‌ نووگورود علاوه بر نشست اصلی و جمعی، به کانون رایزنی‌های دیپلماتیک میان وزیران خارجه کشورهای عضو و دوست بریکس تبدیل شود؛ به ویژه آنکه در آستانه این نشست، شمار دیگری از کشورها همچون ترکیه و تایلند نیز درخواست و تمایل خود را برای عضویت در گروه بریکس اعلام کرده‌اند. از این منظر، این اجلاس فرصت مناسبی برای رایزنی درباره تعامل و همکاری و چشم‌انداز گروه بریکس خواهد بود.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه ۱۸ خردادماه در مجمع عمومی همایش بین‌المللی اقتصادی سن‌پترزبورگ گفت:‌ «گروه بریکس ظرفیت زیادی برای پیوستن کشورهای جدید به عنوان عضو دارد، روسیه از این امر استقبال می‌کند و به هر طریق ممکن از آن حمایت خواهد کرد»

علی باقری کنی، سرپرست وزارت خارجه ایران که به‌ منظور شرکت در نشست وزرای خارجه بریکس به روسیه سفر کرده است، در بدو ورود در خصوص اهداف این سفر گفت:«این اولین نشست در سطح وزرای خارجه بریکس پس از رسمیت یافتن عضویت ایران است. بریکس بزرگترین سازمان اقتصادی تجاری بین‌المللی است که خارج از چارچوب یکجانبه‌گرایی غربی با حضور کشورهای مهمی در حال نقش‌آفرینی است».

باقری افزود: حضور ایران در این مجموعه نشان‌دهنده جایگاه و اهمیت کشورمان در نظام چندجانبه‌گرایی است. ایران به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در عرصه چندجانبه‌گرایی با عضویت در بریکس از همان ابتدا تلاش جدی داشت تا با نقش‌آفرینی مؤثر نقش این سازمان را در سازوکارهای اقتصادی و تجاری جهانی تثبیت کند.

باقری با بیان اینکه عضویت ایران در این مجموعه واقعاً میراث ماندگار شهید آیت‌الله رییسی و شهید امیرعبداللهیان بود، در خصوص موضوعات در دستورکار نشست و همچنین دیدارهایش اظهار داشت: «ما در این نشست تلاش جدی داریم هم در نشست‌هایی که در این شهر برگزار می‌شود مشارکت فعال داشته باشیم و هم در دیدارهای دوجانبه‌ای که در حاشیه نشست برگزار می‌شود با کشورهای مختلف عضو بریکس موضوعات دوجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی را مورد بررسی قرار دهیم».

وی ادامه داد:«روز بعد هم که مجموعه کشورهای در حال توسعه اضافه می‌شوند به نشست کشورهای عضو بریکس، آن هم نشستی مهمی است، نشان‌دهنده این است که عزم بریکس برای توسعه دامنه فعالیت‌هایش میان کشورهای دیگر است».

بریکس که در سال 2009 با حضور روسیه، چین، برزیل و هند شروع بکار کرد پس از پیوستن آفریقای جنوبی به این جمع، فعالیتهای خود را توسعه داد و در دو سال گذشته تحت رهبری چین و روسیه، بسیاری از کشورها تمایل خود را برای عضویت در این فرمت جهانی اعلام کرده‌اند و لذا در حال تبدیل شدن به یک اتحادیه بین‌المللی قدرتمند است.
 
اولین حضور رسمی ایران در بریکس
نشست وزرای خارجه بریکس درحالی برگزار می شود که ایران برای اولین بار به عنوان یک عضو رسمی در این باشگاه جهانی شرکت می‌کند و این گردهمایی شرکای اقتصادی می‌تواند برای ایران دستاوردهای بزرگی در اینده به همراه داشته باشد. راهبرد «نگاه به شرق» دولت سیزدهم در سه سال گذشته نشان داد که با وجود تحریم‌های ظالمانه غرب هم می‌توان با ابتکارهای جدید اقتصادی و تعامل با دیگر کشورها بر مشکلات و چالشهای اقتصادی غلبه کرد. بنابراین، این موفقیت دیپلماتیک در عرصه سیاست خارجی دولت سیزدهم باید در دولت بعدی هم در سرلوحه برنامه‌های دستگاه دیپلماسی قرار گیرد تا این مسیر با قدرت بیشتری ادامه یابد.

از آنجا که اعضای بریکس دنبال دلار زدایی از تعاملات دوجانبه و چندجانبه درون گروهی هستند لذا در صورت گسترش تعاملات تجاری بین این کشورها، اهرم فشار آمریکا و غربی‌ها برای ضربه زدن به اقتصاد دولت‌های غیرهمسو کاهش خواهد یافت و دولت‌های درحال توسعه بدون فشارهای غرب در بازارهای جهانی به مبادلات خود ادامه خواهند داد. بنابراین، این فرصت خوبی برای ایران است تا با دور زدن تحریم‌ها و حذف دلار از مبادلات خارجی، خون تازه‌ای در رگهای اقتصاد در حال شکوفای داخلی تزریق کند.

بر اساس آمارهای اعلام شده، نزدیک ۴۰ درصد از صادرات ایران در سال ۲۰۲۲ مربوط به ۵ کشور عضو اصلی بریکس بود و ۳۵ درصد واردات نیز از این ۵ کشور بوده است که نقش این گروه در تجارت ایران را نشان می‌دهد. با عضویت ایران در این گروه اقتصادی، تعاملات در آینده گسترش خواهد یافت و با کاهش تعرفه‌های تجاری بین اعضا، روند تجارت نیز رونق خواهد گرفت.

از دیگر مزایای عضویت ایران در بریکس بحث جذب سرمایه گذاری خارجی است که پیش‌بینی می‌شود با عضویت ایران در گروه بریکس، کشورهای عضو سرمایه گذاری‌های بیشتری را در ایران انجام دهند و روسیه و چین در سالهای اخیر در این زمینه قراردادهای بلندمدت با تهران امضا کرده‌اند تا در بخشهای انرژی و سایر زیرساختها سرمایه‌گذاری کنند.

همچنین با راه اندازی بانک‌های زیر مجومعه بریکس، ایران می‌تواند برای گرفتن وام از این موسسات مالی برای توسعه زیرساخت‌های داخلی بهره ببرد، چیزی که در چهار دهه گذشته به دلیل نفوذ آمریکا در بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، با موانع جدی روبرو بود. 
 
نقش بریکس در تغییر مدیریت جهانی
اگرچه بریکس در ابتدا با اهداف اقتصادی پا گرفت اما فروکش محسوس نقش ابرقدرتی آمریکا و هژمونی غرب در تحولات بین المللی و شتاب گرفتن دوره گذار به نظم جدید چندقطبی، عملاً اهمیت مضاعفی به جایگاه و نقش‌آفرینی بریکس با حضور قدرت‌های نوظهور اقتصادی بخشیده است. متعاقباً اعضا بریکس نیز این انتظارات فزاینده به نقش‌آفرینی این سازمان را درک کرده و در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است. مسئله خروج تجارت بین المللی از زیر سلطه دلار از جمله مهمترین شاخص‌های پیشتازی بریکس در این عرصه می‌باشد که نشان می‌دهد قدرت‌های نوظهور اقتصادی در حال اعمال نفوذ بیشتر در امور اقتصادی جهان هستند و شروع به ایجاد جایگزین‌ها و بدیل‌هایی برای نهادهای تحت رهبری غرب کرده‌اند.

اعضای بریکس به این باور رسیده‌اند که نظم نوین جهانی برساخته غرب پس از چند دهه ناکارآمدی خود را به اثبات رسانده و به جای حل معظلات جهانی، عامدانه به تشدید بحرانها کمک کرده است.

از آنجا که تجارت جهانی به ثبات و امنیت بین کشورها نیاز دارد به همین دلیل قدرت‌های عضو بریکس تلاش می‌کنند با ارائه راهکارهای جایگزین برای تغییر مدیریت جهان، بسترها را برای رونق تجارت بین خود فراهم کنند. 

چندین کشور بزرگ در حال توسعه که با ناتو همسو نیستند، در مقابل فشار غربی‌ها برای پایبندی به تحریم‌های اعمال شده علیه مسکو در پاسخ به حمله به اوکراین مقاومت کردند. عده‌ای از کشورها هم شکایت کرده‌اند که ابتکارات کشورهای G7 برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی و همه‌گیری ویروس کرونا، نیازهای آنها را در نظر نگرفته است. از اینرو، ساختارهای بریکس از طریق جلسات منظم، ابتکارات مشترک و نهادهای رسمی به آرامی در حال تکامل هستند تا بتوانند نظم جدیدی ایجاد کرده و سلطه غرب بر ساختارهای جهانی را از بین ببرند.

هر چند کشورهای توسعه یافته گروه 7، نزدیک به نیمی از تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار دارند اما کشورهای درحال توسعه در بریکس هم از ظرفیتهای زیادی برخوردار هستند که می‌توانند در برابر زیاده‌خواهی غرب قد علم کنند.

در این رابطه، با اضافه شدن ایران، عربستان سعودی و امارات، کشورهای عضو بریکس حدود 32 درصد از تولید جهانی گاز طبیعی و 43 درصد از نفت خام را در اختیار دارند. کشورهای بریکس همچنین 38 درصد از واردات جهانی نفت را به خود اختصاص داده‌اند که در راس آنها چین و هند قرار دارند و اگر همه متقاضیان جدید پذیرفته شوند، این میزان به 55 درصد افزایش می یابد. در زمان نوسانات در بازارهای انرژی، داشتن بسیاری از بزرگترین خریداران و فروشندگان انرژی در یک گروه می‌تواند باعث ایجاد یک سیستم تجارت موازی انرژی شود و این امر امکان معاملات بین اقتصادهای بریکس خارج از سیستم مالی تحت رهبری غرب و برنامه‌های تحریمی احتمالی آینده را فراهم می‌کند و شاید به آنها توانایی تأثیرگذاری بر قیمت نفت را بدهد.

کشورهای عضو بریکس با تبلیغ دیدگاه خود از جهان مدرن، به دنبال تغییر مرکز قدرت جهانی از منطقه یورو آتلانتیک و ایجاد چندجانبه گرایی عملکردی هستند. ایده جاده ابریشم جدید چین یکی از این ابتکارات جدید است که می‌تواند اعضای بریکس را در یک گردهمایی تجاری جمع کرده و نبض بازارهای جهانی را در اختیار بگیرند.

بریکس برخلاف نظم نوین غرب چندجانبه گرایی جهانی را دنبال می‌کند که از طریق تلاش‌های مشترک، فرهنگ گفتگو مبتنی بر برابری، احترام به مسیر توسعه یکدیگر، در نظر گرفتن منافع اصلی یکدیگر و جستجوی نقاط مشترک ایجاد شده است. بریکس همچنین محرک اصلی در بازسازی نظم بین‌المللی صد ساله است و همکاری بیشتر در چارچوب بریکس بدون شک تبدیل ساختار حکمرانی جهانی را از مدل مرکز-پیرامون به مدل برابری-حاکمیت مشترک ارتقا خواهد داد.