چرا عربستان یک چهره امنیتی را به عنوان سفیر راهی دمشق کرد؟

این انتصاب در پرتو فضای جدید بوجود آمده در روابط عربستان و سوریه، پس از دیدار شاهزاده محمد بن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، ولیعهد سعودی با بشار اسد رئیس جمهور سوریه در جریان اجلاس سران کشورهای عربی در بحرین در ماه مه سال جاری میلادی (2024)، روی می‌دهد که توانست به سال ها دشمنی و قطعی روابط دیپلماتیک پایان دهد.

در بیانیه وزارت امور خارجه عربستان در آن زمان آمده بود که از سرگیری کار ماموریت دیپلماتیک در دمشق «بر اساس پیوندهای برادری است که به دلیل تمایل به مشارکت در توسعه اقدامات مشترک اعراب و افزایش امنیت و ثبات در منطقه، مردم پادشاهی عربستان سعودی و جمهوری عربی سوریه را متحد می‌کند».

همانطور که گفته شد سعودی‌ها ژنرال المفیل را برای مدیریت ماموریت دیپلماتیک در دمشق در نظر گرفته اند که با توجه به سوابق نظامی این سیاستمدار سوالات و شبهاتی را در پی دارد. المفیل شخصیت برجسته نظامی در ارتش عربستان سیاسی است و در واقع متعلق به شاخه نظامی حامی سیاست‌های تهاجمی شخص بن سلمان در دوره پر تنش 2015 به این سو است. بنابراین این انتخاب سوالاتی را پیرامون نیات واقعی عربستان سعودی در سوریه و پیامی که عربستان سعودی می‌خواهد از پشت این انتخاب ارسال کند، ایجاد می‌کند. آیا پادشاهی قصد دارد نقش فعال تری در موضوع سوریه ایفا کند یا به دنبال ارسال پیامی هشدار دهنده به همه طرف های ذینفع است؟
 
ارتقای سطح روابط با تأخیر
عربستان در حالی تصمیم به ارسال سفیر به سوریه گرفته است که می‌توانست این اقدام را ماه‌ها قبل و همزمان با اعلام تنش‌زدایی میان دو کشور پس از بازگشت کرسی سوریه در اتحادیه عرب در اردیبهشت سال 1402 صورت دهد.

این در حالی است که دولت دمشق از مهرماه سال گذشته (1402) سفارت خود را در ریاض بازگشایی کرد و ایمن سوسان معاون وزیر خارجه خود را به عنوان سفیر عازم مأموریت دیپلماتیک در این کشور کرد.

لذا درک این تأخیر خود می‌تواند سرنخی برای فهمیدن اهداف ریاض از انتخاب سفیر جدید باشد.
در وهله نخست، از سرگیری روابط با سوریه در نتیجه شکست سیاست یک دهه‌ای در حمایت تمام قد از مخالفان و تروریست‌ها برای براندازی نظام سوریه بودکه شیخ نشینان خلیج فارس را به پذیرش امر واقع سوق داد. با این حال یکی از تأثیرات بالقوه و بالفعل تحولات سوریه تغییر در نظام هندسه قدرت در منطقه بود که در کنار روند دیگر تحولات مهم در یمن و فلسطین و لبنان و افغانستان به برتری محسوس محور مقاومت در موازنه قوای منطقه ای می‌انجامید. این ساختار جدید، حتی علی رغم ازسرگیری روابط ریاض با تهران، چیزی نبود که سعودی‌ها به راحتی پذیرای آن باشند و از این رو یکی از اهداف تحول در گفتمان عمومی کشورهای عربی با دمشق جلوگیری از هضم شدن بیشتر سوریه به عنوان یک کشور مهم عربی با سابقه تاریخی و موقعیت ژئوپلتیکی کلیدی، در محور مقاومت بود.

عربستان به دنبال آن بود تا از تنش زدایی با سوریه به عنوان یک امتیاز برای تحمیل شروط خود بر دمشق استفاده کند و از این رو حتی با وجود اعلام رسمی از سرگیری روابط، سعودی‌ها نه سفارتخانه خود را بازگشایی کردند و نه حاضر به برداشتن گام‌های لازم برای رفع نیازمندی‌های مالی سوریه (انتظار اصلی دمشق از بهبود روابط با کشورهای عربی) شدند. به ویژه اینکه قبل از نشست سران کشورهای عربی در بحرین، کمیته وزیران عربی مرتبط با سوریه، نامه ای به اسد ارسال کرد تا توافقنامه عربی را امضا کند اما بر اساس اظهارات سمیح المیطه، وزیر اطلاعات سابق اردن، اسد از امضای این سند خودداری کرد.

پایبندی دولت سوریه به مواضع اصولی حفظ اتحاد راهبردی با محور مقاومت و از طرف دیگر جهش در فضای تحولات منطقه ای پس از طوفان الاقصی و در انزوا قرار گرفتن موقعیت محور سازش، به سعودی ها نشان داد که نخواهند توانست از ابزار فشار دیپلماتیک به اهداف خود در سوریه دست یابند و حتی تأخیر بیشتر در بازگشایی سفارت تنها به کاهش وزن و اهمیت این اقدام ریاض در تحولات منطقه ای و عربی خواهد انجامید.
 
 انتصاب یک ژنرال نظامی به عنوان سفیر! 
فیصل المجفل یک شخصیت برجسته نظامی و دارای درجه سرلشگری در ارتش عربستان است که البته در حوزه دیپلماتیک سابقه چندانی ندارد و مهمترین بخش رزومه کاری او در قامت دیپلمات مسئولیت سفارت عربستان در کامرون بوده است.

این در حالی است که سعودی‌ها می‌توانستند به عنوان نشان دادن حسن نیت به جای یک چهره نظامی و امنیتی، دیپلمات باسابقه ای همانند عبدالله بن عبدالعزیز العیفان را برای این مأموریت خطیر انتخاب کنند که آخرین سفیر عربستان در دمشق بود و به گفته منابع محلی، دولت سوریه وی را برای سفیر خوش‌آمدگویی به ریاض پیشنهاد کرده بودند. این امر موید توجه ویژه ریاض به تجارب نظامی و امنیتی سفیر جدید برای انجام مأموریت‌های محوله در سوریه می‌باشد.
 
پس از اعلام ازسرگیری روابط دیپلماتیک، ریاض یک هیئت سیاسی به سرپرستی عبدالله الحاریس و تعدادی از دیپلمات ها به نام های قاضی رفیع العنازی، جابر العبدلی و مبارک المالکی را به دمشق فرستاد تا آخرین اقدامات را برای افتتاح دفتر کنسولی در هتلی در پایتخت دمشق انجام دهد.

 تکنسین های سعودی موظف شدند ساختمان های تعیین شده برای مأموریت های دیپلماتیک را به دقت بازرسی کنند لذا پس ازانجام بررسی‌ها از بازگشت به ساختمان سابق سفارتخانه در منطقه المزه خودداری کردند و خواستار جایگزینی آن شدند.

انتخاب سفیر با سوابق نظامی و سپس امتناع از بازگشت به ساختمان کنسولگری عربستان در مزه و تمایل به جایگزینی آن، نشانه آشکاری از تداوم بی‌اعتمادی و مخدوش کننده سیگنال تمایل به روابط مسالمت‌آمیز است.

 این اقدام مطمئناً پیام‌ها و پیامدهای عمیقی دارد، به ویژه اینکه نشان می‌دهد هنوز دیوارهای بی‌اعتمادی میان ریاض و دمشق فرونریخته است و ملاحظات امنیتی و استراتژیک بر استانداردهای سنتی دیپلماتیک اولویت دارد. نباید از یاد برد که هنوز بخش‌هایی از سوریه در شمال و شمال غرب در اشغال تروریست‌ها و همچنین نظامیان آمریکایی و اروپایی است و پرونده فعالیت داعش نیز کاملاً بسته نشده و بسیاری بر این اعتقادند که طرح‌هایی برای احیای این گروهک از سوی کاخ سفید دنبال می‌شود.