انگیزه‌های ترکیه از قطع روابط تجاری با تل‌آویو

در این رابطه، وزارت بازرگانی ترکیه اعلام کرد که ترکیه از روز پنجشنبه (13 اردیبهشت) تمامی صادرات و واردات به اسرائیل و از اسرائیل را به دلیل بدتر شدن فاجعه انسانی در سرزمین‌های فلسطینی به حالت تعلیق درآورده است. بر این اساس، ترکیه این اقدامات جدید را به شدت و قاطعانه اجرا خواهد کرد تا زمانی که رژیم صهیونیستی به جریان بی‌وقفه و کافی کمک‌های بشردوستانه به غزه اجازه عبور دهد.  
  
محدودیت‌های ترکیه در تجارت با رژیم صهیونیستی پس از آن صورت گرفت که دولت بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر این رژیم درخواست آنکارا برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به فلسطینیان در غزه را رد کرد.

تشدید تنش ترکیه با رژیم صهیونیستی به دلیل جنگ غزه، تازگی ندارد اما اکنون از زاویه‌ای که مربوط به شدت و تحولات است، متفاوت به نظر می‌رسد.

به گفته کارشناسان، تصمیم ترکیه ممکن است مستقیماً بر اقتصاد اسرائیل تأثیر نداشته باشد، اما نشان دهنده یک پیام سیاسی مهم در برهه‌ای حساس است، به ویژه با توجه به انقباض اقتصاد سرزمین‌های اشغالی و نگرانی شهروندان صهیونیست از این موضوعات.

خلاص شدن از فشار افکارعمومی
برخی کارشناسان معتقدند که قطع روابط تجاری ترکیه با رژیم صهیونیستی، تاثیر چندانی روی اقتصاد این رژیم نخواهد داشت، زیرا بر اساس ارقام تراز تجاری بین دو طرف، ترکیه بیش از 5.4 میلیارد دلار محصول به سرزمینهای اشغالی صادر کرده است، درحالی که صادرات اسرائیل به ترکیه بیش از 1.6 میلیارد دلار بوده است و این مسئله بیش از آنکه به ضرر اسرائیل باشد، به ضرر ترکیه است که کفه ترازو تجاری به نفعش سنگینی می‌کرد.

این قویترین گامی است که آنکارا پس از انتقاد شدید از ماهها کارزار نظامی صهیونیست‌ها در غزه، برداشته است. اگرچه ظاهرا تصمیم دولت ترکیه به خاطر نسل‌کشی غزه گرفته شده است اما این اقدام بیشتر متأثر از تحولات داخلی ترکیه بود که اردوغان را در نهایت مجبور کرد اقدامی عملی در حمایت از فلسطین انجام دهد.

در ماههای اخیر افکارعمومی ترکیه با اعتراضات گسترده در حمایت از فلسطین، از دولت خواسته بود تا مواضع تندی را در مقابله نسل‌کشی صهیونیست‌ها در غزه بگیرد اما اردوغان با وجود اظهارات آتشین در انتقاد از جنایات رژیم صهیونیستی و حتی «مقایسه نتانیاهو با هیتلر» اما در عمل گامی در حمات از مردم غزه برنداشته بود و این مسئله سبب شد تا اردوغان این روزها با درخواستهای داخلی فزاینده برای اقدام ملموس‌تر علیه اشغالگران مواجه شود.

افکارعمومی ترکیه ثابت کرد که گروههای مذهبی و سکولارها با وجود اختلافات اعتقادی اما در حمایت از فلسطین، در یک جبهه واحد قرار دارند و این اتحاد، دولتمردان آنکارا را به اتخاد تصمیات شدید علیه تجاوز تل‌آویو به غزه تحت فشار قرار داده است.

نارضایتی مردم ترکیه از سیاستهای اردوغان در برابر جنگ غزه را می‌توان در نتایج انتخابات شهرداری‌ها در این کشور به خوبی دید که حزب حاکم عدالت و توسعه، پس از دو دهه عرصه سیاسی را به رقبای اسلامگرا باخت و نشان داد که افکارعمومی نظر مساعدی به دولت اردوغان ندارند. از اینرو، اردوغان برای اینکه  توجه افکار عمومی را دوباره به سمت خود جلب کند، ناگزیر قطع روابط تجاری با رژیم صهیونیستی را انتخاب کرد تا در ظاهر نشان دهد همچنان حامی فلسطین است.

حمایت از مردم فلسطین در بین جوانان ترکیه‌ای در شبکه‌های اجتماعی موج می‌زند و اخیرا گروهی با نام «مهمت تیک» در ترکیه فعالیت خود را آغاز کرده که خواستار اعزام نیرو به غزه هستند و نشان می‌دهد که برخلاف سیاسیون آنکارا، افکارعمومی ترکیه به طور گسترده از آرمان قدس دفاع می‌کند. نمونه این حمایت را در عملیات شهادت طلبانه شهروند ترکیه‌ای در کرانه باختری شاهد بودیم که این فرد با چاقو به دو نظامی اشغالگر حمله کرد و در نهایت در این راه کشته شد.  

به رغم اقدام دولت ترکیه علیه رژیم صهیونیستی، اما احزاب رقیب آنرا کافی نمی‌دانند. فاتح اربکان رهبر حزب "دوباره رفاه" ترکیه در سخنانی از سیاست دولت اردوغان در زمینه عدم قطع کامل روابط اقتصادی با اسرائیل انتقاد کرده و گفت:«همکاری نوادگان امپراتوری عثمانی با اسرائیل زیبنده این کشور اسلامی نیست». این اظهارات نشان می‌دهد که احزاب رقیب از سیاستهای اردوغان در قبال جنگ غزه ناراضی هستند.

بالا بردن وجهه ترکیه در بین ملل مسلمان
تصمیم اخیر آنکارا علیه رژیم صهیونیستی از تحولات منطقه و جهان نیز تاثیرپذیر بود. با توجه به اینکه افکارعمومی جهان اسلامی خواستار اقدامات شدید علیه رژیم صهیونیستی از جمله قطع روابط دیپلماتیک و اقتصادی با تل‌آویو است، لذا دولت ترکیه هم که همواره خود را در راس رهبری ملل مسلمان می‌داند دست بکار شده تا خودی نشان دهد.

در ماههای اخیر برخی کشورهای غیرمسلمان آمریکای لاتین و آفریقای جنوبی در حمایت از مردم غزه سنگ تمام گذاشتند و با قطع روابط و بردن پرونده نسل‌کشی صهیونیست‌ها به دادگاه لاهه، پیشگام حمایت از فلسطین شدند و این برای رهبران آنکارا که همواره پرچم حمایت از فلسطین را برافراشته بودند سنگین آمد و به فکر چاره افتادند.

این درحالی است که پس از انجام عملیات موشکی ایران «وعده صادق» به سرزمینهای اشغالی، محبوبیت ایران در بین ملل مسلمان افزایش یافت که توانست ضربه سنگینی را به دشمن اشغالگر وارد کند. اقدام جمهوری اسلامی مطابق با خواست افکارعمومی جهان اسلام بود و وجهه محور مقاومت را به عنوان حامی ملت فلسطین در جهان ارتقا داد. از اینرو، ترکیه که برای دو دهه شعار حمایت از مردم فلسطین و میزبانی از حماس را سر می‌داد، اما به اندازه ایران نتوانسته بود در قلوب مسلمین نفوذ کند. از اینرو، قطع روابط تجاری حداقل کاری بود که اردوغان می‌توانست برای بالا بردن وجهه دولتش در منطقه انجام دهد.

بنابراین، دستاوردهای سیاسی که ممکن است در نتیجه قطع این روابط نصیب ترکیه شود، می‌تواند بسیار بیشتر از ضررهای اقتصادی احتمالی باشد. اردوغان در سال 2009 که در نشست داووس با درگیری لفظی با شیمون پرز، رئیس سابق رژیم صهیونیستی در دفاع از فلسطینیان، محبوبیت بیشتری در میان مسلمانان کسب کرده بود سعی دارد همان سناریو را دوباره اجرا کرده و جایگاه سیاسی خود را تقویت کند.

باتوجه به وقایع اخیر در غزه، تصمیم اخیر دولت ترکیه نوعی پولتیک و پروپاگاندای تبلیغاتی بود که اردوغان برای افزایش محبوبیت خود در داخل و خارج انجام داد. تصمیم ترکیه در زمانی انجام شد که همه شواهد از توافق احتمالی حماس و رژیم صهیونیستی حکایت داشت و میانجیگران بین‌المللی خود را برای اجرای توافق آماده می‌کردند. در چنین شرایطی اردوغان که از جزئیات توافقات آتش‌بس خبر داشت و مطمئن بود که جنگ غزه در پایان راه قرار دارد، سر بزنگاه واردعمل شد تا نشان دهد که همچنان بزرگترین حامی ملت فلسطین است، ولی ترکیه با این تصمیم دیرهنگام «روغن ریخته را نذر امامزاده کرد» و آنرا چنان با آب و تاب در رسانه‌ها تبلیغ کرد که گویا هیچ کشوری به اندازه ترکیه در دفاع از آرمان قدس جدی نیست.

اردوغان با اطلاع دقیق از توافق آتش‌بس موقتا روابط تجاری با رژیم صهیونیستی را به حالت تعلیق درآورد و از آنجا که این تصمیم به توقف جنگ مشروط شده بود، اردوغان بلافاصله می‌تواند این تصمیم را لغو کند. اردوغان روابط سیاسی با تل‌آویو را پس از یک دهه دوره تنش دوباره ازسرگرفته است و نمی‌خواهد به راحتی این روابط نوپا را از دست بدهد. اگر ترکیه واقعا حامی ملت فلسطین بود نباید چشم خود را روی هفت ماه جنایت صهیونیست‌ها در غزه می‎بست و پیش از این با قطع روابط دیپلماتیک و تجاری، دولت افراطی نتانیاهو را تحت فشار قرار می‌داد. زیرا دلیل اصلی ادامه جنگ در غزه، سکوت اعراب و کشورهای اسلامی بود که فقط در مجامع بین‌المللی به صدور بیانیه‌های غیرالزام‌آور اکتفا کردند و مجازاتی را برای مقابله با اشغالگران درنظر نگرفتند که این مسئله صهیونیست‌ها را به کشتار بیشتر فلسطینیان گستاخ‌تر کرد.