ازبکستان درهای آسیای مرکزی را به روی طالبان گشود

 به رغم اینکه بیشتر کشورهای جهان به دلیل نقض حقوق زنان و عدم تشکیل دولت فراگیر، از حکومت طالبان دوری می‌کنند، کشورهای همسایه افغانستان برای رفع نیازهای خود برای امنیت و ثبات اقتصادی با این گروه تعامل می‌کنند. پس از آنکه چند کشور از جمله ایران و چین، سفارتخانه‌های افغانستان را به دولت طالبان تحویل دادند، این بار ازبکستان روابط دیپلماتیک با کابل را برقرار کرد.
 

در این رابطه، وزارت خارجه ازبکستان روز پنجشنبه (19 مهر) اعلام کرد که استوارنامه عبدالغفار تراوی، نماینده طالبان به طور رسمی از سوی بختیار سعیدوف، وزیر خارجه ازبکستان پذیرفته شد و ماموریت خود را به عنوان سفیر آغاز کرد.

عبدالغفار تراوی در دیدار با سعیدوف بر تقویت روابط کابل و تاشکند تاکید کرد. سعیدوف نیز در این دیدار درباره نقش منافع مشترک و اشتراکات تاریخی میان افغانستان و ازبکستان در گسترش همکاری‌های دو کشور تاکید کرد.

آغاز به کار نماینده طالبان در تاشکند درحالی انجام می‌شود که کابل پیش‌تر اعلام کرده بود مدیریت نزدیک به 40 سفارتخانه را در کشورهای مختلف در دست دارد. در طول سه سال گذشته و پس از بازگشت دوباره طالبان به قدرت، ازبکستان رابطه خود را با محوریت مسائل اقتصادی با کابل افزایش داده است.

مشروعیت سازی برای طالبان
تحویل سفارت به دولت طالبان در ازبکستان، به لحاظ دیپلماتیک برای این گروه دستاورد بزرگی به شمار می‌رود. زیرا رهبران طالبان از زمان قدرت گیری در آگوست 2021، تلاش زیادی کرده‌اند تا بلکه جامعه جهانی را برای به رسمیت شناختن دولت موقت مجاب کنند و در یکسال گذشته نیز توانسته‌اند روابط سیاسی با برخی کشورهای منطقه را برقرار کنند. تقویت روابط سیاسی کشورها با طالبان، نوعی مشروعیت دادن به حکومت کابل است و با پیوستن سایر کشورها به این پروسه، دولت طالبان نیز به جامعه جهانی خواهد پیوست و می‌تواند از این انزوای سیاسی که در آن گرفتار شده، رهایی یابد. از سوی دیگر طالبان در ادامه تلاش‌هایش برای افزایش درآمدهای اقتصادی به ازبکستان به چشم یک فرصت برای تامین منافع اقتصادی نگاه می‌کند.

دولتمردان افغان در سالهای اخیر در جستجوی افزایش همکاری‌‌های اقتصادی خود بوده­‌اند تا با تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری و ترانزیتی خود، خون تازه‌­ای به رگهای اقتصاد بی‌­رمق خود تزریق کنند و با توسعه تجارت بین­المللی از بار وابستگی به منابع مالی جهانی بکاهند. از اینرو، ازبکستان می‌تواند دروازه ورود افغانستان به بازارهای آسیای مرکزی و روسیه باشد تا از این تنگنای اقتصادی تا حدودی بیرون آید.

قابل ذکر است، در 17 آگوست، هیئتی به رهبری نخست وزیر ازبکستان از کابل بازدید کرد و در آنجا 35 قرارداد به ارزش 2.5 میلیارد دلار بین دو طرف امضا شد. در این سفر، پنج توافقنامه با طالبان در بخش معادن به امضا رسید که ارزش مجموعی آنها 1.15 میلیارد دلار برآورد شده است.   

افزایش قراردادهای سودمند بین ازبکستان و طالبان برای توسعه مثبت روابط ازبکستان و افغانستان در آینده بسیار مهم است. ازبکستان ابزارهای مختلفی برای تأثیرگذاری بر اقدامات طالبان در اختیار دارد. به عنوان مثال، بخش قابل توجهی از کمک‌های بشردوستانه وارد شده به افغانستان از طریق ازبکستان ترانزیت می‌شود. علاوه بر این، ازبکستان برق کابل را تامین می‌کند و این عوامل اهرمی را برای پاسخ به طالبان در صورت لزوم فراهم می‌کند.

بسیاری از کشورهای منطقه با برقراری مجدد روابط دیپلماتیک خود با کابل، از انتصاب نمایندگان طالبان در پایتخت‌های خود استقبال کرده‌اند و معتقدند که چنین نمایندگی به منزله شناسایی ضمنی یا صریح نیست، بلکه یک پیش نیاز فنی برای مدیریت مشترک است. زیرا با وجود این روابط، همکاری با افغانستان در سطح کاری گسترش می‌یابد و حتی ممکن است در آینده برخی کشورها بتوانند اجماع تحت رهبری غرب را شکسته و رسماً دولت موقت را به رسمیت بشناسند.

ازبکستان به عنوان اولین کشور در آسیای مرکزی است که تعاملات سیاسی با طالبان را استارت زده است و بدون شک دیگر جمهوری‌های این منطقه نیز در سیاستهای خود در قبال کابل تجدیدنظر خواهند کرد. زیرا تسلط نظامی طالبان، پایتخت‌های منطقه را متقاعد کرده که افغانستان باثبات‌تر، هر چند که توسط رژیمی غیرقابل پیش‌بینی اداره می‌شود، شری کمتر از بازگشت به جنگ داخلی است.

استفاده از ظرفیتهای اقتصادی و ژئوپلتیکی افغانستان
همکاری کشورهای منطقه با دولت طالبان، تا حدود زیادی به نقش و جایگاه ژئوپلیتکی افغانستان نیز برمی‌گردد. بخش صنایع که ستون فقرات اقتصاد هستند در افغانستان تا حد زیادی توسعه نیافته باقی مانده‌اند و کشورهای آسیای مرکزی می‌توانند در این بخش سرمایه‌گذاری کرده و افغانستان را در اقتصادهای منطقه‌ای ادغام کنند.  
اگر کشورها از فرصت‌های موجود در افغانستان استفاده کنند، هم مردم افغانستان و هم کشورهای سرمایه‌گذار سود می‌برند و با ثبات تدریجی افغانستان، مسائل اجتماعی نیز حل خواهد شد.
دهه‌ها جنگ در افغانستان ایده‌های افزایش دهلیزهای تجاری قدیمی را کنار گذاشت، اما با تسلط طالبان که ثبات و امنیت نسبی در این کشور به وجود آمده است، کشورهای منطقه‌ اکنون در حال مشاهده فرصت‌های تجاری هستند و با استفاده از حمل و نقل جاده‌ای و ریلی دنبال تقویت مناسبات با طالبان هستند.

یک دستاورد مهم برای ازبکستان و دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی این است که راه‌آهن افغانستان را به سایر نقاط جهان وصل می‌کند. افغانستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر ترازیت بین شرق و غرب می‌تواند در این زمینه به سایر کشورها کمک شایانی کند. جمهوریهای آسیای مرکزی به دلیل محصور بودن در خشکی از زمان استقلال دنبال دسترسی به آبهای آزاد بودند و افغانستان به همراه ایران، به عنوان شاهراه ورود این جمهوریها به اقیانوس هند و خلیج فارس به شمار می‌رود. در صورت ازسرگیری روابط آسیای مرکزی با افغانستان، ازبکستان و دیگر کشورهای این منطقه به راحتی می‌توانند از موقعیت افغانستان برای دسترسی به آبهای آزاد بهره بگیرند. 

مقامات طالبان نیز به دلیل محصور شدن در خشکی، دنبال رهایی از این حصار هستند و می‌توانند روی خطوط ریلی ایران و چین حساب باز کنند. از آنجا که چابهار پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به قطب­های ترانزینتی در منطقه را دارد، می­تواند تحولات چشمگیری برای اقتصادهای منطقه به ویژه افغانستان به ارمغان آورد.

 افغانستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم چین که پل ارتباطی شرق و غرب به شمار می‌رود، در آینده نقش مهمی در این کریدور ریلی خواهد داشت. این کریدور کلان، کشورهای منطقه ‌را در یک باشگاه تجاری گسترده دورهم جمع می‌کند و میان کشورهای منطقه برای نقش‌آفرینی بیشتر در این ابرپروژه رقابت‌ جدی وجود دارد.
بنابراین، با بهبود مناسبات کشورها با دولت موقت طالبان و بازگشت ثبات به افغانستان، توسعه خط ترانزیتی چین نیز تسریع خواهد شد و کشورهای آسیای مرکزی می‌توانند تجارت خود را با کمترین هزینه و در کوتاهترین زمان ممکن انجام دهند. با اتصال این خط ریلی به سایر خطوط ترانزیتی از جمله کریدور شمال-جنوب ایران، نبض تجارت جهانی به دست آسیایی‌ها خواهد افتاد و در نظم نوین جهانی نیز می‌توانند تاثیرات شگرفی ایجاد کنند.

محصور شدن افغانستان در خشکی، یکی از دلایل رشد افراط گرایی و تروریسم در این کشور بوده است و کشورهای همسایه از سرایت ناامنی­ به منطقه نگران هستند و به همین منظور برای کاستن از بار تهدیدات و ناامنی، تلاش می­کنند با اتصال این کشور به مسیرهای ارتباطی بین­المللی و آبهای آزاد، زیرساختها و صادرات افغانستان را توسعه داده و برای رفع فقر در این کشور کمک کنند. بنابراین، بهترین گزینه برای دسترسی افغانستان به بازارهای جدید اقتصادی، کریدورهای ترانزیتی است تا افغانستان را از وضعیت حصر در خشکی نجات دهند.

در بخش انرژی نیز جمهوری‌های آسیای مرکزی در جستجوی بازارهای جدید هستند و بر ای تحقق این رویا، روی افغانستان حساب ویژه باز کرده‌اند. ترکمنستان به عنوان چهارمین دارنده ذخایر گازی جهان، از 1995 دنبال صادرات گاز خود به خارج است و قرارداد «تاپی» را در این زمینه با هند، پاکستان و افغانستان امضا کرده است اما به دلیل ناامنی‌هایی که در سه دهه گذشته در افغانستان وجود داشت، نتوانسته پروژه خود را به سرانجام برساند. بنابراین، در صورتی که طالبان امنیت این خط لوله گازی را تضمین کند، هم ترکمنستان از این طریق درآمدهای زیادی کسب می‌کند و هم افغانستان می‌تواند نیازهای گازی خود را از این طریق تامین کند و این پروژه بازی دو سر سود است. لذا، ترکمنستان هم در صف دوستی با افغانستان ایستاده تا بتواند برنامه‌های اقتصادی خود را محقق کند و از این حصار جغرافیایی رها شود.   
تعاملات آسیای مرکزی با دولت طالبان، به سیاستهای قدرتهای بزرگ در منطقه هم مربوط می‌شود. باتوجه به اینکه روسیه و چین در سالهای اخیر سعی کرده‌اند نفوذ خود را در افغانستان افزایش داده و غربیها را از دست اندازی مجدد به منابع این کشور بازدارند، لذا جمهوری‌های آسیای مرکزی هم که از سیاستهای مسکو و پکن تبعیت می‌کنند، درصدد بهبود روابط با کابل هستند. از طرفی، ادغام افغانستان در مجمع کشورهای همسود و سازمانهای منطقه‌ای از جمله سازمان همکاری شانگهای، بر امنیت منطقه هم تاثیر مثبتی خواهد گذاشت.
با کمرنگ شدن نفوذ غرب در افغانستان، بیشتر مسئولیت بهبود همکاری‌های منطقه‌ای بر دوش همسایگان گذاشته شده است و آنها تعامل را به عنوان وسیله‌ای برای رسیدگی به نگرانی‌ها در مهار هرگونه ناامنی سرریز از افغانستان درنظر می‌گیرند.