فارین پالیسی: چشم اندازی برای احیای برجام وجود ندارد

فارین پالیسی نوشت: نام مسعود پزشکیان که در انتخابات ریاست جمهوری ایران پیروز شد، در خارج از ایران کمتر شناخته می‌شود. گمانه‌زنی‌ها در مورد اینکه ایران چگونه به چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد پرداخت، درهاله‌ای از ابهام است. برخی در غرب، سیاست دولت پزشکیان را همان راهبرد همیشگی ایران در مقابل غرب توصیف می‌کنند که در دولت‌های متفاوت، با تاکتیک‌های متفاوت، اما رویکردی کمابیش یکسان دنبال شده است. عدم اطمینان به غرب در دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دیده می‌شود. چند متغیر می‌توانند به پیش‌بینی مسیر آینده دولت پزشکیان کمک کنند. اولی مربوط به ماهیت سیاست ایران است. مبانی کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در چارچوب قانون اساسی تعریف می‌شود و تنها اجرای سیاست‌های کلان بر عهده رئیس‌جمهور است. دوم اینکه، پزشکیان در سیاست انتخاباتی خود بر دنباله‌روی از اصول نظام سیاسی حاکم بر ایران تاکید کرد. پزشکیان، در مقام رئیس قوه مجریه در ایران، تنها مجری سیاست‌های خارجی است.

به نظر می‌رسد ماه نوامبر در ایالات متحده حلقه گمشده‌ای در اجرای سیاست خارجی دولت پزشکیان باشد. در ایالات متحده رقابت همچنان، نه تنها میان دو فرد یا حزب که میان دو رویکرد ادامه دارد. پزشکیان و تیم سیاست خارجی او متعهد شدند که گشایش راه‌ها برای تعامل با غرب را همزمان با رشد روابط خود با قدرت‌های غیرغربی، به ویژه روسیه و چین لحاظ کنند. با این حال، دیپلمات‌های باتجربه‌ای که سابقه تعامل با غرب را نیز در کارنامه خود دارند و احتمالا در دولت پزشکیان به قدرت بازمی‌گردند، از عقب‌نشینی دولت دموکرات بایدن در فرصت همپوشانی کوتاه سال ۲۰۲۱ با دولت روحانی ابراز ناامیدی کرده‌اند. آنها معتقدند بایدن این فرصت را از آنها برای بازگرداندن توافق هسته‌ای سلب کرد.

دور دوم ریاست جمهوری ترامپ می‌تواند چالش بزرگ‌تری را ایجاد کند. با توجه به ادعای مشاوران ترامپ مبنی بر اینکه بایدن از طریق اجرای سیاست آسان‌گیری تحریم‌ها، دست واشنگتن را برای اعمال فشار بیشتر بر تهران تضعیف کرده و همچنین اعتقاد دیرینه ترامپ به مذاکره از موضع قدرت ادراک شده از سوی رقیب، او احتمالا به سیاست فشار «حداکثری» خود باز خواهد گشت تا بتواند از موضع قدرت ایران را برای بازگشت به میز مذاکره ترغیب کند. در دوره بایدن، او و تیم سیاست خارجی و امنیتی‌اش بارها از شکست سیاست فشار حداکثری انتقاد کردند، اما راهبرد مشخصی نیز برای حل و فصل مسئله برنامه هسته‌ای ایران ارائه نکردند.

بلاتکلیفی سیاسی در واشنگتن و هرج و مرج در منطقه فضای زیادی را برای آمریکا و ایران برای دستیابی به یک توافق جدید در کوتاه مدت باقی نمی‌گذارد. اما دو طرف باید حداقل تلاش کنند تا برخی تفاهمات غیررسمی را که در سال ۲۰۲۳ به دست آوردند، به روی میز مذاکره بازگردانند. هدف از این تفاهمات غیررسمی میان تهران و واشنگتن جلوگیری از پیشرفت‌های هسته‌ای ایران، جلوگیری از حملات به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه از سوی نیروهای متحد ایران و محدود کردن روابط نظامی ایران و روسیه در ازای دسترسی به دارایی‌های مسدود شده ایران در خارج از کشور بود. این امر به بایدن کمک می‌کند تا تنش‌ها با ایران را در حد پایین نگه دارد و به پزشکیان فرصتی برای بهبود وضعیت اقتصادی ارائه دهد. این رویکرد راه‌حلی موقتی است، چراکه تصور توافق هسته‌ای امروز بسیار سخت‌تر از سال ۲۰۱۵ است: مواضع دو طرف سخت‌تر شده است و اعتماد کمی که در آن زمان وجود داشت به شکل عمده‌ای از بین رفته است، به ویژه به این دلیل که دولت ترامپ از توافق برجام کنار رفت و عملا بر تنش‌ها با ایران افزود. ایران در پاسخ به توسعه و پیشرفت برنامه هسته‌ای خود مبادرت ورزید.

به نظر می‌رسد در دوره پزشکیان، تردیدهای دو طرف همچنان ادامه داشته باشد. تردیدهای غرب در مورد توانایی پزشکیان برای دستیابی به توافق از هم‌اکنون در میان مقامات غربی دیده می‌شود. از سوی دیگر، تهران نیز با بی‌اعتمادی نسبت به نیات واشنگتن می‌نگرد، چراکه یک بار در دوره ترامپ طعم آن را چشیده است و در دوره بایدن نیز عملا بی‌اعتمادی خود را به چشم دید. با این حال، دولت بایدن در موقعیتی نیست که قبل از نوامبر بتواند با دولت پزشکیان برای بررسی یک راه‌حل دیپلماتیک پایدارتر برای بحران هسته‌ای و سایر اختلاف‌های میان طرفین تعامل کند. این وظیفه بار دیگر بر دوش اروپایی‌هایی خواهد افتاد که از سال ۲۰۰۳ مذاکرات هسته‌ای با تهران را رهبری کرده‌اند. به طور کلی، به نظر می‌رسد تقابل با غرب، دست‌کم در افقی کوتاه مدت، در دوره پزشکیان همچنان برقرار باشد. اگرچه تیم سیاست خارجی پزشکیان، آن طور که از گمانه‌زنی‌ها، شواهد و وعده‌های انتخاباتی‌اش بر می‌آید، او و تیمش رویکرد تعامل با غرب را پیگیری خواهند کرد، اما چشم‌انداز تلاش‌ها به دلایلی مبهم است: اول اینکه انتخابات ماه نوامبر در آمریکا می‌تواند بر روند این تعامل تاثیرگذار باشد. دوم اینکه، جنگ در منطقه همچنان ادامه دارد و تنش در مرز لبنان میان اسرائیل و حزب‌الله لبنان، متحد نزدیک ایران تشدید شده است. سوم اینکه، شرایط جهان امروز با شرایط سال ۲۰۱۵ به کلی متفاوت است و برخی ناظران بر آنند که امکان احیای برجام به هیچ روی ممکن نیست. پس به نظر می‌رسد پزشکیان در مسیر احیای توافق هسته‌ای و برداشتن تحریم‌ها راه دشواری پیش روی دارد.