سلام بر ترامپ پاریس؟

فرانسه روز گذشته (یکشنبه 10 تیر، 30 ژوئن) شاهد برگزاری دور نخست انتخابات زودهنگام پارلمانی بود. با توجه به پراکندگی آرا میان نامزدها در برخی حوزه‌ها، دور دوم انتخابات یک هفته بعد برگزار خواهد شد. این انتخابات یکی از پیامدهای التهاب سیاسی عمیق در فرانسه است که ریشه در پیروزی راست‌های افراطی در انتخابات پارلمان اروپا و همچنین نتایج ضعیف حزب مکرون در انتخابات پارلمانی 2022 دارد. مکرون امیدوار است این انتخابات گشایشی برای او ایجاد کند اما همزمان خطر بسته شدن بیشتر درها به روی او هم وجود دارد. 

حزب راست‌گرای افراطی اجتماع ملی درصدد به نخست‌وزیری رساندن جوردن باردلای 28‌ساله است که رهبری این حزب را برعهده دارد. باردلای جوان عملا دست‌پرورده و نوچه مارین لوپن، رهبر پیشین این حزب است که رهبری جریان عمده راست‌های افراطی را از پدرش به ارث برده است. باردلا خود را برخاسته از طبقه ضعیف جامعه فرانسه معرفی می‌کند و در 13 سپتامبر 1995 (22 شهریور 1374) متولد شده است. او از سال 2019 یعنی تقریبا از سن 24‌سالگی عضو پارلمان اروپا بوده است. عمده شهرت باردلا به‌دلیل فعالیت‌هایش در شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه تیک‌تاک است. محبوبیت یا بیشتر از آن، حضور شخصیتی با مختصات باردلا در رأس حزب اجتماع ملی یکی از دلایل پیروزی این حزب در انتخابات چندی قبل پارلمان اروپا به حساب می‌آید. راست‌های افراطی با درک شکاف بین‌نسلی و تاثیرات عمده‌اش در جامعه دست به جوان‌گرایی زده و درها را برای فعالیت سیاسی نسل جدید گشوده‌اند. موفقیت این جریان در فرانسه مدیون شناختش از جامعه محل فعالیتش است. 

جناح‌ها و اقبال‌ها
راست‌های افراطی، اتحاد چپ‌ها و جریان میانه سه جناح اصلی حاضر در انتخابات هستند. از میان این سه گروه، راست‌های افراطی متحدتر پا به عرصه انتخابات گذاشته‌اند درحالی‌که جریان چپ و میانه، زنجیره‌ای از احزاب هستند. به‌نظر می‌رسد پراکندگی در جناح چپ بیشتر از جناح میانه باشد. این پراکندگی به تعدد احزاب حاضر در اتحاد آنها باز می‌گردد. پراکندگی در میان چپ‌ها دنباله بیشتری دارد و باعث شده بدنه اصلی آنها بخشی از چپ‌های افراطی را به‌دلیل یهودی‌ستیزی طرد کنند. براساس نظرسنجی‌ها راست افراطی حائز کرسی بیشتری شده و اتحاد چپ‌ها در رتبه دوم قرار می‌گیرد. جریان میانه به رهبری مکرون نیز سوم خواهد شد. 

نخست‌وزیری و تقسیم قدرت
نظام سیاسی فرانسه نیمه‌ریاستی است. در نظام‌های پارلمانی قدرت اصلی در دستان نخست‌وزیر است که توسط پارلمان انتخاب می‌شود. در این نظام‌ها رئیس‌جمهور نیز اغلب در رأی‌گیری پارلمانی مشخص می‌شود و نقشی تشریفاتی دارد. در نظام‌های ریاستی قوه اجرایی به‌طور کامل در شخص رئیس‌جمهور متبلور است؛ هر چند وزرای او باید توسط پارلمان تایید شوند. در این نظام‌ها رئیس‌جمهور منتخب مردم است و قدرت بالایی دارد. در نظام نیمه ریاستی وضعیت چیزی بین نظام‌های ریاستی و پارلمانی است. در این نظام رئیس‌جمهور توسط مردم انتخاب می‌شود ولی در کنار آن نخست‌وزیر منتخب پارلمان هم نقش‌آفرینی می‌کند. با این حال رئیس‌جمهور در این نظام تشریفاتی نیست و به‌دلیل رأیی که از مردم می‌گیرد، قدرت زیادی به او بخشیده شده است. 

فرانسه از نظام نیمه‌ریاستی بهره می‌گیرد که رئیس‌جمهور برگزیده مردم باید با نخست‌وزیر منتخب پارلمان فعالیت کند. طی 20 سال گذشته روسای‌جمهور و نخست‌وزیران از یک حزب آمده‌اند، اما اگر نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی مشابه نباشد، قدرت تقسیم می‌شود. با توجه به اینکه در فرانسه به شکل طبیعی انتخابات پارلمانی مدت کمی پس از انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار می‌شد، اولویت و ذائقه رای‌دهندگان دچار تغییر خاصی نمی‌شد و آنها به نمایندگان همان حزبی رای می‌دادند که به نامزدش برای ریاست‌جمهوری رای داده بودند. با این حال امروزه وضعیت تغییر کرده و التهابات سیاسی باعث انحلال پارلمان شده است. در نظام نیمه‌ریاستی فرانسه اختیارات رئیس‌جمهور درخصوص سیاست‌خارجی و مسائل دفاعی تضمین شده اما نخست‌وزیر نیز اختیارات داخلی گسترده‌ای دارد. 

سیاست داخلی مرتبط با نخست‌وزیر است اما سیاست‌ خارجی را نیز می‌تواند در ترکیب با کرسی‌های پارلمان تحت تاثیر قرار داده و قدرت مانور رئیس‌جمهور در این حوزه را نیز کاهش دهد. بر همین اساس است که راست‌های افراطی اعلام کرده‌اند در صورت کسب نخست‌وزیری اجازه نخواهند داد مکرون در سیاست خارجی و امور دفاعی به اجرای طرح‌هایش پرداخته و نیرویی به اوکراین اعزام کند. لوپن می‌گوید: «سردمداری ارتش برای رئیس‌جمهوری بیشتر یک عنوان افتخاری است، زیرا بودجه در اختیار نخست‌وزیر است. جردن نمی‌خواهد با او درگیر شود، اما خطوط قرمز را به‌وضوح مشخص کرده است. رئیس‌جمهوری قادر به اعزام نیرو به اوکراین نخواهد بود.»

وزن راست افراطی و نگاه به نخست‌وزیری
نظر‌سنجی‌ها نشان می‌دهد هیچ‌کدام از سه جناح اصلی قادر به کسب اکثریت مطلق نیستند. پارلمان فرانسه 577 کرسی دارد و کسب اکثریت در آن با کسب 289 کرسی امکان‌پذیر است. راست‌های افراطی که شانس نخست پیروزی هستند، یک‌سوم کرسی‌ها را کسب خواهند کرد. آنها در انتخابات پارلمان اروپا نیز رای مشابهی آوردند. با این حال آنها ادعا می‌کنند می‌توانند به پیروزی مطلق برسند. جردن باردلا، رئیس حزب اجتماع ملی گفته است اگر حزب اکثریت مطلق را کسب نکند، نخست‌وزیر نخواهد شد. او می‌گوید: «من نمی‌خواهم دستیار رئیس‌جمهور باشم.» باردلا استدلال می‌کند اکثریت نسبی دست او را برای اقدام می‌بندد. او در همین رابطه گفته است: «من نمی‌خواهم به مردم فرانسه اقدامات و برنامه‌هایی را بفروشم که نمی‌توانم آنها را دنبال کنم.» این مواضع چند نکته را نشان می‌دهد؛ نخست آنکه راست‌های افراطی فرانسه بسیار جاه‌طلب‌ هستند. دوم آنکه آنها خواهان اجرای پروژه‌های بزرگ و مخاطره‌آمیزند که نیازمند اکثریت مطلق است و بدون کسب آن حاضر به حضور نیم‌بند در سیاست که می‌تواند برای آنها خطرناک باشند، نمی‌شوند. سومین مساله ادامه نکته دوم است اما به‌دلیل اهمیت باید مستقل شناخته شود. راست‌های افراطی می‌دانند رقبایشان بدشان نمی‌آید مردم آنها را برای مدتی در بخشی از قدرت ببینند تا ضعف‌هایشان برای افکار عمومی آشکار شود. کسب نخست‌وزیری که رده‌ای پایین‌تر از رئیس‌جمهور است آن هم با اکثریت نسبی در پارلمان یک موقعیت خوب برای درج کارنامه‌ای منفی برای راست‌های افراطی است. 

قدرت خرید اصلی‌ترین دغدغه
در آسمان آبی دنیا، همه‌جا مشکلات اقتصادی حرف اول را می‌زند. اگر در گذشته مسائل فرهنگی یا امنیتی مهم بودند، امروزه به شکل عجیبی همه چیز بر اقتصاد و معیشت متکی شده است. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند مهم‌ترین مطالبه کنونی مردم فرانسه رسیدگی به کاهش قدرت خرید است. پیش از شیوع کرونا با شکل‌گیری خیزش موسوم به «جلیقه‌زردها» این موضوع ابعاد خطرناکی یافته بود و در ادامه بحران کرونا و جنگ اوکراین آن را تشدید کرد. راست‌های افراطی گفته‌اند برای افزایش قدرت خرید نرخ 20 درصدی مالیات بر ارزش‌افزوده حامل‌های انرژی را به 5.5 درصد کاهش می‌دهند. علاوه‌بر این آنها می‌خواهند مالیات بر ارزش افزوده صد کالای ضروری را تعلیق کنند. چپ‌ها اما راه دیگری برگزیده و می‌گویند ضمن افزایش دستمزدها تلاش خواهند کرد برای تامین مالی رو به افزایش مالیات بر سرمایه بیاورند. حزب مکرون نیز گفته از زمستان آینده قبوض برق را ۱۵ درصد کاهش می‌دهد؛ مساله‌ای که نشان می‌دهد جنگ اوکراین تا چه میزان بر جامعه فرانسه اثرگذار بوده است. شاید وعده‌های اقتصادی چپ‌گرایانه برای مردم جذاب باشد اما مکرون که رئیس‌جمهور مستقر بوده و دست به اصلاح سختگیرانه نظام بازنشستگی با افزایش قابل توجه سن زده است، کار سختی پیش رو دارد. راست‌های افراطی نیز وعده‌های اقتصادی جذابی دارند و محوریت برنامه‌ها و ادعاهایشان حفظ شأنیت و آرامش زندگی برای فرانسوی‌هاست. 

اهداف مکرون از انتخابات زودهنگام
مکرون می‌توانست پارلمان را منحل نکند اما این اقدام را انجام داد. او آنقدر مجبور به این کار نبود که همه پس از انحلال پارلمان شوکه شدند. در ادامه اهداف او بررسی شده است. 

1. آسوشیتدپرس، اقدام مکرون را یک «قمار جسورانه» توصیف کرده و نوشته است مکرون قصد دارد رای‌دهندگان فرانسوی که نسبت به انتخابات اتحادیه اروپا بی‌تفاوت بودند را برای حمایت از نیروهای معتدل برای دور نگه داشتن راست افراطی از قدرت، به حضور در پای صندوق‌های رای تحریم کند. پس از شکست سنگین حزب مکرون در انتخابات اخیر پارلمان اروپا، او گفت زمان آن رسیده است آن دسته از مردم و سیاستمداران فرانسه «که به تب افراطی‌گری مبتلا نشده‌اند» ائتلاف جدیدی بسازند. 

2. ظاهرا مکرون از ماه‌ها قبل به فکر برگزاری انتخابات بوده، اما فرانسه در حال آماده شدن برای المپیک پاریس بود که از ۲۶ ژوئیه تا ۱۱ اوت برگزار می‌شود. پس از ناکامی در کسب اکثریت مطلق کرسی‌های مجلس ملی در انتخابات ۲۰۲۲، مکرون به‌وضوح در پی آن بود که گره‌ای از کار خود باز کند. تصویب قوانین در مجلس تبدیل به دردسر واقعی شده بود. او مجبور شد اصلاحات بازنشستگی را بدون رأی‌گیری به‌ اجرا بگذارد و قوانین سختگیرانه‌تر مهاجرت به حمایت حزب اجتماع ملی نیاز داشت.