وقتی «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور پرحاشیه پیشین آمریکا، به قدرت رسید یک به یک پیمان‌های مختلفی را که آمریکا در آن قرار داشت یا از بین برد یا تضعیف کرد. با تمام شدن دوره ترامپ و بر آمدن «جو بایدن»، رئیس‌جمهور دموکرات آمریکا که میل زیادی به ارائه یک تصویر مصلح از خود دارد، کوشش‌ها برای زنده کردن و تقویت پیمان‌های از دست رفته آغاز شد. یکی از پیمان‌هایی که در دوره ترامپ تضعیف شد و بایدن برای تقویت آن می‌کوشد، پیمان ناتو است. اما به نظر می‌رسد ناتو دیگر در گور است و تلاش برای بیرون کشیدن آن اگر ناممکن نباشد، بسیار دشوار است.

مسلم است که مناسبات آمریکا و متحدان اروپایی‌اش در ساختار ناتو کاملاً بحران‌زده است. اصرار ترامپ بر منسوخ شدن ساختار ناتو در مبارزات انتخاباتی سال 2016 میلادی و تأکید او بر افزایش سهم بودجه دفاعی همه اعضای پیمان آتلانتیک شمالی در دوره ریاست جمهوری‌اش، منجر به اوج‌گیری بحران در این مجموعه شد. در دوران ترامپ، آمریکا به عامل اصلی بحران در این ساختار تبدیل شد. این بحران تا جایی پیش رفت که «امانوئل ماکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه، که خود از سیاستمداران شکست خورده اروپا محسوب می‌شود که توان حل بحران‌های داخلی خود را ندارد، خواستار تشکیل ارتش واحد اروپایی شد. این پیشنهاد البته با اعتراض «آنگلا مرکل» صدر اعظم آلمان مواجه شد.

در حقیقت، مرکل می‌خواست با حمایت از نقش محوری آمریکا در ناتو، زمینه را برای تعهدپذیری ترامپ نسبت به ساختار پیمان آتلانتیک شمالی و شرکای واشنگتن فراهم سازد اما صدر اعظم آلمان نیز به بیراهه رفت؛ چرا که با تحریم برخی شرکت‌ها و اشخاص آلمانی که در پیمان گازی با روسیه نقش داشتند، ترامپ ضربه‌ای جدی به دولت آلمان زد.

یک نشان دیگر از سرگردانی و بحران ناتو در ماجرای جنگ افغانستان است. «ینس استولتنبرگ»، دبیرکل ناتو تأکید کرده است که بدون حضور سربازان آمریکایی، امنیت سایر نیروهای این پیمان در افغانستان به خطر می‌افتد. او پس از انتخابات آمریکا با جو بایدن تماس گرفت تا با او درباره پیامد سنگین خروج نیروهای آمریکا از افغانستان گفت‌وگو کند و در این خصوص هشدار دهد. «هایکو ماس»، وزیر خارجه آلمان، نیز  تأکید کرده است که عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از خاک افغانستان می‌تواند برای سربازان آلمانی خطرناک باشد. حدود هزار سرباز آلمانی در افغانستان مستقرند که وزیر خارجه آلمان می‌گوید بدون پشتیبانی فنی نیروهای آمریکا قادر به حفظ امنیت خود نیستند. او از جمله به بالگردهای نفربر اشاره کرده که وجودشان به گفته او برای سربازان آلمانی ضروری است.

اما به نظر می‌رسد بایدن به سادگی نمی‌تواند مواضع دولت ترامپ را در مورد ناتو تغییر دهد. رئیس‌جمهور تقریباً نورسیده آمریکا می‌داند اگر از موضع افزایش بودجه نظامی اعضای ناتو عقب‌نشینی کند، حتی از سوی برخی از طرفداران حزب دموکرات نیز مورد عتاب قرار می‌گیرد. اوباما و برخی از اعضای ارشد حزب دموکرات نیز موافق افزایش فشارهای آمریکا بر دیگر اعضای ناتو در خصوص تعهدپذیری اقتصادی آنها هستند. برخی رسانه‌های اروپایی مدعی هستند که سیاست‌های تک‌روانه ترامپ نه تنها در افغانستان، بلکه پیش از این در سوریه و عراق نیز به هم‌پیمانان اروپایی ناتو نشان داد که دیگر نمی‌توانند به قدرت محافظتی بزرگ آمریکا اتکا کنند.

حتی با اتمام ریاست‌جمهوری ترامپ، برای اروپا روشن است که در آینده باید بیش از حالا روی پای خود بایستد. البته برخی سیاستمداران اروپایی هنوز تأکید دارند که ناتو و ساختارش، فعلا جایگزین دیگری ندارد. در هر صورت نه تنها فرانسه که دیگر متحدان اروپایی ناتو نیز با وجود خوش‌بینی به سیاست بایدن، معتقدند که او در ابتدای دوره ریاست‌جمهوری‌اش باید مشکلات داخلی زیادی را از پیش پا بردارد. دیپلمات‌های ناتو از بایدن انتظار چرخش در سیاست‌های چهار سال گذشته را دارند در عین حال که بر ضرورت ابتکار عمل بیشتر اروپا در سیاست‌های امنیتی تأکید می‌کنند؛ البته خود از مشکلات عملی شدن یک چرخش خبر دارند. لازم به ذکر است که ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری خود، هزاران نیروی آمریکایی را از آلمان خارج کرد. این نیروها در قالب تعهدات ناتویی آمریکا در خاک اروپا حضور داشتند. همه اینها راه دشوار زنده کردن ناتو را نمایان می‌کند.

امین‌الاسلام تهرانی

اسلام تايمز