ایران در سالهای اخیر به صورت جدی عضویت در سازمان‌ها و ائتلاف‌های اقتصادی منطقه‌ای و بین‌المللی را در دستور کار قرار داده است.

یکی از این بلوک‌ها، اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که در سالهای گذشته برای ارتقای جایگاه خود، تلاشهای زیادی انجام داده است و برای هماهنگی‌های بیشتر نخست وزیران شورای بین دولتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا روز پنجشنبه در شهر آلماتی قزاقستان دورهم جمع شدند تا درباره افزایش همکاری در عرصه‌های مختلف گفتگو کنند.

در این نشست، مسائل اقتصادی، توجه ویژه به فناوری‌های پیشرفته و بحث هوش مصنوعی و ضرورت تعاملات بین کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا مورد بررسی قرار گرفت.  

محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهور که به نمایندگی از ایران در این نشست حضور داشت،  بر گسترش همکاری در حوزه‌های انرژی، فناوری‌های نوین و حمل و نقل کالا با کشور‌های این منطقه تأکید کرد. عارف که برای نخستین‌بار در جایگاه کشور ناظر در این نشست سخنرانی می‌کرد، اعلام کرد:«ایران آمادگی دارد برای حمایت از تعاملات تجاری در چارچوب منطقه آزاد تجاری فی‌مابین، علاوه بر ایجاد کریدور ایران-اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ارائه تسهیلات لازم برای روان‌سازی تجارت در بین ۶ کشور عضو منطقه اوراسیا، ظرفیت‌های ترانزیتی بنادر جنوبی در خلیج‌فارس و دریای عمان را برای اتصال کشورهای محصور در خشکی عضو اتحادیه به بازارهای جهانی تقویت کند».
 
ظرفیتهای اقتصادی اتحادیه اوراسیا
اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در سال ۲۰۱۵ تأسیس شد، یک بلوک اقتصادی متشکل از روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان است و اخیرا ایران نیز به عنوان عضو ناظر به این جمع پیوسته است. این اتحادیه ظرفیت‌های متعددی در حوزه‌های مختلف اقتصادی دارد و اعضا می‌توانند با استفاده از این قابلیتها، بخشی از نیازهای خود را مرتفع کنند.  

کشورهای عضو این اتحادیه بالغ بر 200 میلیون نفر جمعیت و بیش از ۲۰ میلیون کیلومترمربع وسعت دارند و تولید ناخالص داخلی آنها هم حدود سه تریلیون دلار در سال برآورد می‌شود. بر اساس آمارها، میزان تجارت اتحادیه اوراسیا با کشورهای جهان حدود ۸۵۰ میلیارد دلار است که از این میزان ۳۳۱ میلیارد دلار مربوط به واردات است.

علاوه‌براین، کشورهای عضو اتحادیه دارای منابع عظیم انرژی مانند نفت، گاز، زغال‌سنگ و فلزات ارزشمند هستند و روسیه و قزاقستان به عنوان تأمین‌کنندگان اصلی نفت و گاز در منطقه شناخته می‌شوند. این منابع انرژی که روز به روز ارزش و اهمیت آنها در اقتصادهای جهانی افزایش می‌یابد، می‌تواند در ارتقای جایگاه این اتحادیه نقش مهمی ایفا کند.

همچنین، موقعیت جغرافیایی این اتحادیه، آنرا به یک گذرگاه کلیدی برای ترانزیت کالا بین اروپا و آسیا تبدیل کرده است و این امر به ویژه در قالب پروژه‌هایی مانند ابتکار «کمربند و جاده» چین اهمیت دارد.

این اتحادیه ظرفیت بالایی در حوزه کشاورزی دارد، به ویژه در تولید غلات، لبنیات و گوشت. همچنین صنایع تولیدی، شامل صنایع سنگین و سبک در کشورهای عضو، بخش مهمی از اقتصاد آنها را تشکیل می‌دهد.

گرچه اتحادیه اوراسیا بیشتر بر منابع طبیعی متکی است، اما سرمایه‌گذاری‌ در حوزه فناوری و نوآوری را نیز در دستورکار قرار دارده است. این ظرفیت‌ها اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به یک بازیگر مهم در اقتصاد جهانی تبدیل کرده و فرصت‌های زیادی برای همکاری‌های بین‌المللی فراهم می‌کند.
 
فرصتهای عضویت در اتحادیه برای اقتصاد ایران
از آنجا که ایران نیز قرار است در آینده عضوی از اتحادیه اقتصادی اوراسیا باشد، لذا این همکاری‌ها برای ایران نیز مزایای فراوانی خواهد داشت.

بر اساس موافقتنامه تجارت آزاد که بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا امضا شده، ایران امتیازات گمرکی خاصی دریافت کرده و کشورهای این اتحادیه هم این امکان را خواهد داشت تا حجم صادرات خود به ایران را تا ۷۵ درصد افزایش دهند.

همچنین ایران می‌تواند صادرات خود به مقصد پنج کشور عضو را تا چند برابر افزایش دهد. این امتیازات ۵۰۲ قلم کالاهای مختلف در حوزه‌های مواد غذایی، مواد مصرفی شیمیایی، محصولات ساختمانی، صدور خدمات فنی و مهندسی، محصولات صنعتی و محصولات کشاورزی از سوی اتحادیه اوراسیا و ۳۶۰ قلم کالا در همان موارد مشابه را از سوی ایران شامل می‌گردد. بدین ترتیب، شرکت‌های دولتی و خصوصی ایرانی می‌توانند کالاهایشان را با شرایط آسان و با پرداخت عوارض گمرکی بسیار کمتر به کشورهای عضو اتحادیه صادر نمایند.

مطمئناً کاهش یا حذف تعرفه‌های واردات و صادرات میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه، هزینه‌های تجاری را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد و این موضوع به رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی در بازارهای منطقه کمک می‌کند.

بر اساس آمار گمرک ایران،‌ ارزش تجارت خارجی ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا از ابتدای سال جاری تا پایان آذرماه به ۲‌میلیارد و ۷۰۴‌میلیون دلار رسیده است. ارزش صادرات ایران به کشورهای اوراسیا حدود یک‌‌میلیارد و ۴۹۴‌میلیون و ۸۳۹‌هزار دلار است که در مقایسه با مدت مشابه سال 1402رشد 79/‏20‌درصدی را نشان می‌دهد.

دستکم ۸۰ درصد صادرات اوراسیا به ایران، محصولات کشاورزی به ویژه غلات و ۶۸ درصد صادرات ایران به اوراسیا، محصولات کشاورزی به ویژه میوه و خشکبار است. از اینرو، دسترسی ایران به این بازار بزرگ علاوه‌بر اینکه به تحکیم روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه منجر می‌شود، همچنین می‌تواند فرصتهای شغلی جدیدی را در داخل ایران ایجاد نماید و درآمدهای زیادی را از این طریق کسب کند.

علاوه‌براین، ایران به دلیل داشتن ذخایر عظیم انرژی، می‌تواند به عنوان صادرکننده گاز و نفت به کشورهای عضو اتحادیه نقش کلیدی ایفا کند. همچنانکه بر اساس توافقاتی که دو سال پیش انجام شد، ایران گاز ترکمنستان را به جمهوری آذربایجان انتقال خواهد داد و این طرح می‌تواند مقدمه‌ای برای انتقال سایر کالاها از مسیرهای ریلی و جاده‌ای ایران بین آسیای مرکزی و قفقاز باشد. پروژه‌های مشترک انرژی، مانند ساخت خطوط لوله و تبادل برق نیز فرصت‌های جدیدی را برای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند.

نکته مهم دیگر این است که ایران به عنوان مسیر ترانزیتی کلیدی برای اتصال آسیای مرکزی، قفقاز و روسیه به خلیج فارس عمل می‌کند.

تقویت کریدور شمال-جنوب و کریدور شرق-غرب می‌تواند درآمدهای ترانزیتی ایران را افزایش دهد و با توسعه زیرساختها و افزایش حمل و نقل کالا، ایران می‌تواند به هاب تجاری در منطقه تبدیل شود.

باتوجه به اینکه ایران و کشورهای اوراسیا تنها مناطقی هستند که در کنار کریدور شمال- جنوب و شرق به غرب قرار گرفته‌اند، پیش‌بینی می‌شود با افزایش تعاملات اقتصادی بین اعضا، علاوه بر اینکه به رونق اقتصادی ایران منجر خواهد شد، جایگاه ژئوپلتیکی آنرا نیز در سطح جهانی ارتقا خواهد داد.

توسعه حمل و نقل بین اعضای اتحادیه، مرزهای ملی را درنوردیده و آنها را به سمت همگرایی بیشتر در عرصه اقتصادی سوق خواهد داد، همان چیزی که در اتحادیه اروپا محقق شده است.    

به نظر کارشناسان، اتحادیه اوراسیا فرصت برای سرمایه‌گذاری مشترک در بخش‌های صنعتی، کشاورزی و فناوری را برای ایران فراهم می‌کند و همکاری در توسعه صنایع پتروشیمی، خودرو، داروسازی و تجهیزات صنعتی می‌تواند برای اقتصاد ایران مزیتهای فراوانی به همراه داشته باشد.

با توجه به تحریم‌های غرب علیه ایران، همکاری با این اتحادیه در روابط اقتصادی ایران با سایر اعضا تعادل ایجاد می‌کند تا آثار تحریمها را تا حدود زیادی خنثی کند. از آنجا که طرح دلارزدایی از تعاملات دوجانبه و تعاملات با یک ارز مشترک در دستورکار مقامات عضو اتحادیه اوراسیا قرار دارد، در صورت تحقق چنین طرحی می‌تواند تجارت را از انحصار دلار خارج کند که به نفع همه کشورهای عضو به ویژه ایران خواهد بود که به دلیل تحریمهای غرب مبادلات دلاری نمی‌تواند انجام دهد.

از طرفی، توسعه تعاملات اقتصادی با کشورهای اوراسیا که با افزایش صادرات غیرنفتی ایران همراه خواهد شد، می‌تواند ایران را از وضعیت تک محصولی بودن و وابستگی به درآمدهای نفتی تا حدی خلاص کند و فرصت مناسبی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد داخلی است.    

مشارکت در پروژه‌های فناوری اطلاعات، دیجیتال‌سازی و تحقیقات علمی که در نشست آلماتی هم اعضا بر روی آن متمرکز بودند، امکان تبادل تجربیات و فناوری‌های پیشرفته در صنایع مختلف را فراهم خواهد کرد. از آنجا که ایران در سالهای اخیر در حوزه فناوری‌های نوین پیشرو بوده است، لذا کشورهای عضو اتحادیه می‌توانند از این ظرفیتهای ایران در این بخش استفاده کنند.