محمد الجولانی؛ عضو سابق القاعده و جبهه‌النصره که در فهرست تروریست‌های تحت تعقیب آمریکایی‌ها هم قرار داشت، چند سالی است که رهبری گروه تحریرالشام را برعهده دارد؛ گروهی که همه مخالفان و معارضان ریزودرشت ضدنظام اسد را زیر پرچم خود جمع کرد و با سرنگونی نظام سابق سوریه حالا قدرت را در این کشور در دست دارد. او در این مدت با رسانه‌های مختلف خارجی گفت‌وگو کرده است. یقیناً تحلیل محتوای این مصاحبه‌ها می‌تواند تا حدی آنچه را که در ذهن جولانی است بازنمایی کند. گزارشی که در ادامه می‌آید تحلیل محتوای سه مصاحبه جولانی با شبکه CNN، BBC و العربیه است. نکته جالب آنکه در تحلیل محتوای این مصاحبه‌ها هیچ ردّ و محوری نسبت به مسئله فلسطین یا رژیم اسرائیل به چشم نمی‌خورد.

ضعف ساختاری و ناکارآمدی نظام سوریه
بخش اصلی هر سه مصاحبه‌، انتقاد شدید محمد الجولانی از ساختارهای نظام سوریه است. وی می‌گوید نظام بشار اسد به‌جای ساختن یک ارتش ملی و منسجم، به استفاده از ارتش به‌عنوان ابزاری برای سرکوب تکیه کرده است. او تأکید دارد ارتش سوریه نه‌تنها ازنظر نیروی انسانی ضعیف است، بلکه فساد و سوءمدیریت درون آن، منجر به شکست‌های مکرر در برابر نیروهای انقلابی شده است. ازنظر او حرکت اخیر معارضان نه‌تنها مقاومت علیه یک رژیم استبدادی است، بلکه پاسخی به ناکارآمدی و فساد یک دولت و ارتش ضعیف و غیرمؤثر است. جولانی عقیده دارد نظام سوریه نتوانسته حتی یک کشور واقعی بسازد که از منافع مردم دفاع کند.

 حمله شدید به ایران
یکی از مسائل پررنگ در مصاحبه‌ها، اشاره به وابستگی بشار اسد به ایران است. جولانی به‌طور قاطع مدعی است نظام اسد هیچ‌گاه نمی‌تواند از ایران جدا شود، حتی اگر بخواهد. این نکته ازنظر تحلیل سیاسی حائز اهمیت است؛ چراکه نشان می‌دهد جولانی معتقد است سوریه به نقطه‌ای از وابستگی استراتژیک با ایران رسیده که نه‌تنها روابط دوجانبه، بلکه نفوذ ایران در ساختارهای داخلی سوریه نیز عمیق و غیرقابل‌تغییر شده است. این وابستگی به‌ویژه ازنظر کشورهای عربی و غربی که نسبت به نفوذ ایران در منطقه نگرانند، بسیار حساس و مهم است.

بازگشت آوارگان و بازسازی کشور
جولانی به‌طور مکرر بر لزوم بازگشت آوارگان سوری به کشور و بازسازی مناطق آزادشده تأکید دارد. او بیان می‌کند که بیش از یک‌میلیون نفر از مردم سوریه در اردوگاه‌ها زندگی می‌کنند و با بازگشت ثبات به کشور، این افراد می‌توانند به خانه‌هایشان بازگردند و به بازسازی سوریه کمک کنند. این پیام نشان‌دهنده هدف بلندمدت گروه‌های مخالف به‌سمت بازسازی کشور است. تأکید خاص جولانی بر اینکه آوارگان می‌توانند از تجربیات خود در خارج از کشور بهره‌برداری کنند، حاوی نگاهی به‌ظاهر عملی به فرایند بازسازی است که در آن نه‌تنها زیرساخت‌ها، بلکه جامعه نیز باید دوباره ساخته شود.

  استفاده از سیاست‌های فرقه‌ای
جولانی در موارد مختلف به فشاری اشاره می‌کند که نظام بشار اسد علیه اقلیت‌ها و مخالفان سیاسی در مناطق مختلف وارد کرده است. از نگاه او نظام اسد درگیر سیاست‌های فرقه‌ای است که به‌طور عمده برای حفظ قدرت خود او طراحی شده‌اند. جولانی ذکر می‌کند که در طول سال‌ها، نظام اسد به شیوه‌ای عمل کرده که به اختلافات اجتماعی و فرقه‌ای دامن زده است. در برابر اینها او مدعی است تحریرالشام و دیگر گروه‌های مخالف به‌دنبال ایجاد نظامی بدون تبعیض و براساس قوانین انسانی‌اند.

  استقلال گروه‌های مخالف
جولانی در پاسخ به اتهام حمایت‌های خارجی از گروه‌های مخالف، تأکید دارد که آنها تحت‌حمایت هیچ کشور خارجی‌ای نیستند و همه منابع نظامی آن‌ها از جنگ‌ها و پیروزی‌های خودشان تأمین شده است. این صحبت‌ها به‌نوعی نشان‌دهنده تلاش گروه‌های معارض برای مشروعیت‌بخشی به اقداماتشان و تکیه‌بر استقلال عمل و منابع داخلی خود است. جولانی بر این نکته تأکید می‌کند که مخالفان هیچ وابستگی‌ای به کشورهای خارجی ندارند و سلاح‌هایشان بیشتر از انبارهای ارتش سوریه به‌دست آمده‌اند. تلاش او برای اطمینان‌دادن به افکار عمومی است که گروه‌های مخالف به‌دنبال یک سوریه مستقل از نفوذ خارجی‌اند.

  نهادسازی و حکمرانی دموکراتیک
در کنار بحث‌های نظامی، جولانی بر اهمیت نهادسازی و حکمرانی دموکراتیک تأکید دارد. او به‌ویژه از این سخن می‌گوید که سوریه باید یک کشور مبتنی‌بر قانون و مؤسسات باشد. او با تأکید بر این قضیه سعی دارد تلاش گروه‌های مخالف برای ایجاد یک دولت قانونی و مشروع را برجسته کند که براساس نیازهای مردم و اصول دموکراتیک عمل می‌کند.

تأکید بر بازسازی و نهادسازی
یکی از مسائلی که جولانی در همه صحبت‌ها بارها روی آن تأکید می‌کند، این است که پیروزی نظامی برای گروه‌های مخالف کافی نیست و این پیروزی باید به نهادسازی و بازسازی کشور تبدیل شود. جولانی از اهمیت ایجاد نهادهای حکومتی مستقل، غیرطایفه‌ای و قانون‌مدار صحبت می‌کند که می‌تواند سوریه را به‌سمت بازسازی و توسعه هدایت کند. درواقع جولانی به‌طور ضمنی بیان می‌کند که گروه‌های مخالف نظام بشار اسد نه‌تنها در پی سرنگونی رژیم هستند، بلکه اهدافی بلندمدت برای ساختن کشوری جدید دارند که در آن مردم و نهادها اولویت دارند.

 بی‌اعتمادی نسبت به راه‌حل‌های سیاسی
جولانی همچنین از بی‌اعتمادی به تلاش‌های بین‌المللی برای حل‌وفصل بحران سوریه سخن می‌گوید. او اظهار می‌کند که رژیم بشار اسد هیچ‌گاه تمایلی به یافتن راه‌حل سیاسی نداشته و این گروه‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که نمی‌توانند به مذاکره با چنین رژیمی امیدوار باشند. این قسمت از مصاحبه‌ها قرار است نشان‌دهنده بی‌اعتمادی گروه‌های مخالف به فرایندهای دیپلماتیک و بین‌المللی باشد که در طول جنگ سوریه به‌ویژه در مذاکرات ژنو و دیگر نشست‌ها با شکست مواجه شده‌اند.

تحول اجتماعی و انسانی
جولانی مدعی است گروه‌های مخالف اسد نه‌تنها در پی شکست نظام هستند، بلکه به‌دنبال ایجاد یک سوریه امن، باثبات و توسعه محورند. او به‌ویژه به امنیت اقلیت‌ها، بازگشت آوارگان و بازسازی اجتماعی اشاره دارد و با قراردادن این نگرانی‌های انسانی و اجتماعی در کنار مسائل نظامی، سعی بر ارائه تفکری جامع و متوازن دارد که به‌طور هم‌زمان هم به مسائل نظامی و هم به مسائل انسانی توجه دارد.

ناعمه اصفهانیان