ایران که در سالهای اخیر با امضای توافقات راهبردی با چین و روسیه، قدم در مسیر نظم نوین جهانی گذاشته است، اولویت سیاست همسایگی را نیز در روابط خارجی خود حفظ کرده و به دنبال تقویت روند تعاملات با سایر قدرت‌های منطقه‌ای است.

بر همین اساس ارتقای تعاملات و همکاری‌ها با پاکستان، به عنوان یکی از مهمترین همسایگان ایران در مرزهای شرقی کشور، در دستور کار دولت‌های مختلف بوده است. پس از سفر تاریخی و مهم شهید آیت الله رئیسی به اسلام‌آباد در آخرین روزهای عمر با برکت ایشان در کسوت ریاست جمهور اسلامی ایران، که به نزدیکی بیشتر روابط و امضا 8 سند همکاری برای ریل‌گذاری تجارت 5 میلیارد دلاری انجامید، این بار مسیر تعامل در بعد نظامی و امنیتی نیز در دستورکار قرار گرفته است.

در این رابطه، سرلشکر محمد باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح ایران از روز گذشته برای انجام گفتگو ورایزنی با مقامات پاکستانی راهی اسلام‌آباد شده است. سرلشگر باقری در جریان این سفر، روز دوشنبه دیدار مهمی با ژنرال عاصم منیر، فرمانده ارتش این کشور داشت که طی آن، طرفین پیرامون آخرین تحولات مرتبط با همکاری‌های دوجانبه و همچنین موضوعات مهم منطقه‌ای و بین‌المللی گفتگو کردند.

عاصم منیر ضمن خوشامدگویی به سردار باقری و هیئت همراه تاکید داشت که: «این سفر در مقطع حساسی صورت گرفته است. زمانی که منطقه دچار التهاب است، چه در جهان اسلام و از همه مهمتر مسئله خاورمیانه، امت اسلامی امروز شاهد خلاء در وحدت جهان اسلام است. کشتار بیرحمانه‌ نزدیک به پنجاه هزار نفر، تخریب منازل و آوارگی صد‌ها هزار نفر در غزه نتیجه‌ سکوت جهان اسلام می‌باشد».
 
همکاری‌های نظامی و امنیتی در راس امور
باتوجه به وسعت مرزهای ایران و پاکستان، مسئله تامین امنیت این مرزها همیشه یکی از موارد همکاری بین دو کشور بوده که در دیدار باقری و عاصم منیر درباره آن بحث شد. فرمانده ارتش پاکستان در این باره تاکید کرد: «راهکار فعلی ما اتحاد منطقه‌ای به ویژه میان ایران و پاکستان است».

عاصم منیر با استناد به رایزنی‌های دفاعی-نظامی دو کشور در بحث امنیت مرزی بیان داشت که پاکستان اقدامات لازم و فوری را برای توقف تحرکات تروریستی برمی‌دارد. فرمانده ارتش پاکستان گفت: «دو کشور بزرگ ایران و پاکستان به طور مشترک به دنبال تفاهم در همه‌ امور مرتبط هستند».

منیر با ابراز نگرانی از استقرار گروه‌های تروریستی در منطقه افزود:«ایران و پاکستان در کانون این تهدید قرار دارند لذا روابط ما باید بیش از پیش ارتقا یابد، زیرا معتقد به امنیت پایدار در مرز با ایران هستیم».

سردار باقری نیز در این دیدار با ابراز خرسندی از سفر به پاکستان و تجدید دیدار با فرمانده ارتش این کشور از مواضع پاکستان در محکومیت جنایت تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی به ایران و همچنین عملیات اخیر نیرو‌های امنیتی پاکستان علیه عناصر تروریستی جیش الظلم تشکر کرد.

سردار باقری گفت که برای انسداد مرز‌ها اقدامات اساسی را آغاز کرده‌ایم تا تمامی رفت و آمد‌ها از گذرگاه‌های رسمی بین دو کشور انجام شود. وی افزود:«ما در مرز‌ها باید هماهنگ باشیم و تبادل فوری اطلاعات ما نیز باید منجر به عملیات فوری بر علیه تروریست‌ها بشود».

مسئله تروریسم و تامین امنیت به قدری برای مقامات دو کشور مهم است که این مسئله در دیدار باقری با آصف علی زرداری، رئیس جمهور پاکستان نیز مورد بررسی قرار گرفت.

سرلشگر باقری و زرداری ضمن گفتگو درخصوص اهمیت تقویت همکاری‌های امنیتی و اطلاعاتی میان دو کشور در راستای مبارزه با تروریسم و تهدیدات مشترک اظهار داشتند:«همکاری نزدیک ایران و پاکستان در این زمینه می‌تواند به تأمین امنیت و ثبات در مرزهای دو کشور و منطقه کمک کند».

این دیدارها درحالی انجام شد که در یکسال اخیر مرز مشترک زمینی ایران و پاکستان صحنه درگیری‌های مرگ‌بار بود و تعدادی از مرزبانان ایرانی توسط گروههای تروریستی مستقر در پاکستان به شهادت رسیدند.

مقامات تهران، بارها از اسلام آباد خواسته‌اند تا اقدامات بیشتری را برای مقابله با پناهگاه‌های تروریستها که در خاک این کشور حضور دارند، انجام دهد ولی سهل‌انگاری طرف پاکستانی سبب شده تا این گروه‌ها هر از گاهی به مرزهای شرقی ایران وارد شده و ناامنی‌هایی را ایجاد ‌کنند. پاکستان هم از حملات تروریستها در امان نیست و این درد مشترک بین دو کشور است.

بارها تروریست‌های داعش و گروه تحریک طالبان عملیات تروریستی را در شهرهای مختلف این کشور انجام داده‌اند و به همین دلیل در یکسال گذشته تهران و اسلام‌آباد توافقاتی را برای مقابله با تروریستها در دو سوی مرزها انجام داده‌اند تا اجازه ندهند که این گروهک‌ها به ثبات و امنیت دو کشور ضربه بزنند.

در اینجا موضوع همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه دستگاه‌های امنیتی دو طرف مطرح می‌شود که در یک مجموعه بهم پیوسته بتوانند موارد تهدید مشترک را یافته و با هم همکاری کنند. از اینرو، سفر باقری می‌تواند گام مهمی برای تقویت همکای‌ها در این زمینه باشد تا در آینده سایه تهدیدات تروریستی از مرزهای دو کشور رخت بربندد. همچنین، همکاری‌های امنیتی و ضدتروریستی می‌تواند موجب اعتماد سازی و توسعه سایر عرصه‌های همکاری شود.

از آنجا که ایران و پاکستان در سازمان همکاری شانگهای نیز عضویت دارند، می‌توانند دستاوردهای امنیتی خود در مقابله با تروریستها را در قالب این سازمان منطقه‌ای با سایر همسایگان نیز به اشتراک بگذارند و اگر همکاری جمعی در برابر این تهدیدات ایجاد شود، بدون شک مسیرها برای جولان تروریستها نیز بسته خواهد شد.

هر چند مقابله مستقیم صرف با گروههای تروریستی، تا حدودی این تهدیدات را کاهش می‌دهد اما برای ریشه‌کن کردن این معضل امنیتی، راهکارهای دیگری نیز لازم است.

در این راستا، باقری در ادامه دیدار خود با فرمانده ارتش پاکستان با اشاره به تعاملات نظامی ایران و پاکستان در حوزه‌های آموزشی و دفاعی گفت که افزایش این ارتباطات به ویژه در حوزه آموزشی و تبادل تجربیات نیاز امروز است و در همین خصوص فرماندهان نیروی هوایی دو کشور در ارتباط مستمر هستند. وی تاکید کرد: «عملیات گشت هماهنگ در دو سوی مرز و رزمایش همزمان و هماهنگ باید انجام شود».

طرف پاکستانی نیز از ایران برای حضور در رزمایش بین‌المللی آتی در کراچی دعوت کرد و متقابلا باقری نیز آمادگی ایران برای انجام رزمایش مشترک دریایی با پاکستان را اعلام کرد. رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح با اشاره به حضور پررنگ ایران در نمایشگاه بین‌المللی اخیر تسلیحات پاکستان گفت:«آمادگی داریم تا با پاکستان برای تولید مشترک ادوات دفاعی همکاری کنیم».

از آنجا که تحریم‌های ایران در ماه اکتبر به پایان می‌رسد و اگر غربی‌ها دوباره کارشکنی نکنند، ایران و پاکستان می‌توانند مبادلات نظامی را افزایش داده و بخشی از نیازهای نظامی را از طریق خریدهای تسلیحاتی همدیگر مرتفع کنند. ایران پیشتر با تاجیکستان بر سر فروش و تولید پهپاد در این کشور به توافق رسیده بود و با توجه به توانمندی‌های ایران در این زمینه، پاکستان نیز می‌تواند از این تسلیحات بهره‌مند شود.
 
تقویت بازارچه‌های مرزی
داشتن بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک، گزینه خوبی برای احداث بازارچه‌های مرزی به شمار می‌رود و مقامات دو کشور در این زمینه رایزنی کردند. سرلشکر باقری با استقبال از فعال سازی بازارچه‌های مرزی ایران و پاکستان گفت:«این روند گامی به سوی توقف قاچاق و حمایت از فعالیت‌های رسمی تجاری ما خواهد شد».

ایجاد بازارچه‌های مرزی از جمله اهدافی است که ایران در سالهای گذشته در راس برنامه‌های کاری خود قرار داده است و پیشتر با کشورهای ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، ترکیه و عراق، همکاریهایی در این زمینه صورت گرفته است و با احیای آن در مرز با پاکستان، تجارت بین تجار و سرمایه‌گذاران محلی در مرز دو کشور هم رونق خواهد گرفت. باتوجه به اینکه شهرهای مرزی دو کشور از مناطق محروم به شمار می‌روند، بازگشایی این بازارچه‌ها می‌تواند به درآمدزایی و رونق کسب و کارها کمک کرده و جلوی قاچاق کالا توسط افراد سودجو را می‌گیرد.

در کنار تقویت بازارچه‌های مرزی، مسیرهای ترانزیتی نیز در سالهای اخیر برای کشورهای منطقه اهمیت بیشتری پیدا کرده است و ایران به دلیل قرار گرفتن در شاهراه این کریدورهای حمل و نقل نقش مهمی در تجارت بین شرق و غرب ایفا می‌کند. پاکستان و ایران که بخشی از طرح «جاده ابریشم» جدید چین هستند و در خطوط آهن آسیای مرکزی تا اقیانوس هند و دریای خزر هم حضور دارند، می‌توانند با تقویت زیرساختهای ریلی خود، در تجارت جهانی حرف زیادی برای گفتن داشته باشند و تمهیداتی نیز در این بخش اندیشیده شده است.

برای اینکه این کریدورها با قدرت بیشتری به کار خود ادامه دهند، نیاز به تامین امنیت در مسیرهای ترانزیتی است و ایران و پاکستان می‌توانند در این زمینه کمک شایانی بکنند. زیرا هر چه امنیت بیشتر باشد، روند تجارت و حمل و نقل در منطقه نیز با سهولت بیشتری انجام خواهد شد. از طرفی، اگر پروژه «خط لوله صلح» برای انتقال گاز ایران به پاکستان نیز اجرایی شود، همکاریهای دو کشور برای تامین امنیت در دو سوی مرزها نیز افزایش خواهد یافت.  
 
افغانستان یکی از محورهای گفتگو
افغانستان یکی از محورهای گفتگو بین باقری و مقامات پاکستانی بود و طرفین بر ضرورت ارتقاء صلح و ثبات در کشور افغانستان تاکید کردند. باتوجه به اینکه افغانستان از زمان قدرت‌گیری طالبان در آگوست 2021، با بحرانهای سیاسی و اقتصادی مواجه است، ایران و پاکستان نگرانیهای امنیتی از جانب همسایه خود دارند و در نشستهای منطقه‌ای هم سعی کردند با کمک به افغانستان ثبات را به این کشور بازگردانند. از اینرو، دو کشور هر چه در این زمینه هماهنگ‌تر باشند، می‌توانند از سرایت ناامنی‌های افغاستان به خاک خود جلوگیری کنند.

نکته مهم دیگری که ایران و همسایه شرقی را به سمت توسعه مناسبات دوجانبه رهنمون می‌شود، تغییر نگاه پاکستان به غرب است. پاکستان تا چند سال پیش بنابه دلایل سیاسی و امنیتی در اردوگاه آمریکا قرار داشت و فشارهای واشینگتن مانع از همکاری‌های دوجانبه اسلام‌آباد با تهران می‌شد اما در دو سال گذشته روابط پاکستان و آمریکا رو به سردی گراییده است.

باتوجه به تغییر و تحولات ژئوپلیتیکی در عرصه جهانی، آمریکا به سمت همکاری با هند رفته است و پاکستان به نوعی از مدار غرب خارج شده و بیشتر در محور همگرایی با چین و سایر کشورهای شرقی قرار گرفته است. بنابراین، واگرایی اسلام‌آباد از غرب فرصت خوبی برای تقویت همکاری‌ها در سطوح مختلف بین دو همسایه را فراهم می‌کند. تجربه نشان داده که قدرتهای خارجی کمکی به حل بحرانها و امنیت در سایر مناطق نخواهند کرد و لذا ایران و پاکستان می‌توانند در کنار هم بسیاری از مشکلات را حل کرده و منافع خود را بدون مداخله خارجی تامین کنند.