با تغییر و تحولات جهانی، روند همکاری‌ها و بلوک بندی‌های سیاسی و اقتصادی نیز در حال دگردیسی و پوست‌اندازی است و در این میان برخی کشورهای در حال توسعه که پیشتر اهمیت و جایگاه آنها برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی مغفول بود، در کانون توجهات قرار گرفته‌اند.

یکی از این بازیگران جدید عراق است که جذابیتهای زیادی برای کشورهای منطقه پیدا کرده است و سرمایه‌های اعراب خلیج فارس طی دو سال گذشته با سرعت بیشتری به این کشور سرازیر شده است.

در این رابطه توافقاتی بین بغداد و اعراب منطقه انجام شده است تا روند سرمایه‌گذاری را تسهیل کنند.

در ماه آوریل (فروردین ۱۴۰۳)، وزارت برنامه ریزی عراق از امضای 12 یادداشت تفاهم با عربستان سعودی برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری خاص خبر داد  که با هدف افزایش همکاری در تعدادی از پروژه‌های سرمایه‌گذاری کیفی در عراق انجام شده است.

در سال 2022 نیز، صندوق سرمایه گذاری دولتی عربستان از تأسیس یک شرکت جدید با سرمایه 3 میلیارد دلار برای سرمایه گذاری در عراق خبر داد که بخشی از برنامه عربستان برای سرمایه گذاری در 5 کشور عربی است. این سرمایەگذاری‌ها زمینه‌های مختلفی از جمله زیرساخت، معدن، کشاورزی، توسعه املاک و مستغلات و خدمات مالی را پوشش می دهد.

عربستان همچنین در سال 2022، قرارداد صادرات برق به عراق را امضا کرد تا بخشی از نیازهای برق همسایه شمالی را تامین کند.

عراق هم که به سرمایه‌های خارجی برای برون رفت از وضعیت بغرنج اقتصادی نیاز دارد پیش نویس قانونی برای حمایت از سرمایه گذاری عربستان را آماده کرده تا در صورت تصویب در پارلمان، روند همکاری اقتصادی بین دو کشور را تقویت کند.

احمد صدام، کارشناس اقتصادی به الخلیج آنلاین گفت:« 13 توافقنامه بین عراق و عربستان وجود دارد و این بدان معناست که تصویب قانون فوق، سطح سرمایه گذاری‌های عربستان را در آینده بالا می‌برد، زیرا تضمین و اطمینانی برای سرمایه گذاران سعودی در عراق خواهد بود».

امارات دیگر عضو شورای همکاری خلیج فارس است که اخیراً سرمایه‌گذاری‌های خود را در عراق تقویت کرده و اعلام کرده که مایل است تا مشارکت استراتژیک خود با بغداد را در همه زمینه‌ها تقویت کند.

ثانی الزیودی، وزیر تجارت خارجی امارات در این باره پیشر گفته بود: «تمایل متقابل برای توسعه روابط اقتصادی به گونه‌ای وجود دارد که منافع مشترک را تامین کند و فرصتهای بیشتری را برای جوامع تجاری و خصوصی فراهم کند».

خبرگزاری رسمی امارات (WAM) نیز گزارش داد که این بخش در امارات و عراق به طور مثبت در زیرساختهای غیرنفتی و جریان‌های سرمایه گذاری متقابل منعکس شد.

در سال 2021، ابوظبی از پمپاژ سرمایه‌گذاری به ارزش 3 میلیارد دلار به عراق به عنوان بخشی از تلاش جدید برای تقویت روابط اقتصادی و سرمایه گذاری بین دو کشور برادر خبر داد .

به نوبه خود، منابع مالی قطر هم پس از سفر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر این کشور به بغداد در ژوئن سال گذشته به عراق سرازیر شد.

پس از آن، 3 شرکت قطری و سازمان سرمایه گذاری ملی عراق برای توسعه پروژه‌هایی به ارزش 9.5 میلیارد دلار در عراق، از جمله ساخت دو نیروگاه با ظرفیت کلی 2400 مگاوات، توافق کردند.

در جولای سال گذشته، قطر در پروژه‌ای با هدف تولید برق از انرژی خورشیدی و گاز سوزانده شده در میادین نفتی، وارد یک معامله بزرگ توسط عراق با شرکت توتال انرژی به ارزش 10 میلیارد دلار شد.

پروژه‌های سرمایه گذاری کشور قطر در عراق در حوزه نفت، برق، پالایشگاه، گاز و پروژه «مسیر توسعه» خواهد بود. علاوه‌براین، ساخت دو شهرک نمونه 50 هزار نفری نیز در دستور کار دو کشور قرار گرفت.

در این میان ترکیه هم که برای نفوذ گسترده در منطقه با اعراب رقابت دارد، برای سرمایه‌گذاری در عراق خیز برداشته است.

در سفر اخیر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به عراق، دو طرف «تفاهم‌نامه همکاری مشترک در مورد پروژه راه توسعه» و قراردادهای همکاری در زمینه‌های مختلف از جمله تجاری، گردشگری، آموزش، دینی، فرهنگی، رسانه، انرژی، بهداشتی، فناوری، حمل و نقل، سرمایه گذاری، و دفاعی امضا کردند.

رئیس شورای بازرگانی ترکیه و عراق در این باره گفت توافق‌نامه‌ها و تفاهم‌نامه‌های امضا شده میان دو کشور روابط تجاری و اقتصادی را تقویت کرده و بازرگانان دو طرف را برای سرمایه‌گذاری تشویق می‌کند.
 
اهداف اقتصادی در اولویت اعراب و ترکیه
بدون تردید موقعیت جغرافیایی عراق به خوبی این کشور را برای رقابت در تجارت جهانی قرار می‌دهد و اروپا را به آسیا متصل می‌کند و از این منظر کشورهای منطقه تلاش می‌کنند از ظرفیت‌های بغداد برای در اختیار گرفتن نبض تجارت منطقه در دستان خود استفاده کنند.

در یک دهه گذشته نوعی رقابت بین عربستان و امارات برای تبدیل شدن به قطب اول اقتصادی در منطقه شروع شده است و دو طرف سعی دارند با جذب کشورهای منطقه به سمت خود در این کارزار گوی سبقت را از رقیب بریابند.

عربستان تلاش می‌کند با تقویت روابط با عراق بتواند پلی به سمت اروپا زده و بخشی از تعاملات تجاری را از محور شمالی انجام دهد. سعودی‌ها تاکنون فقط از خلیج فارس و دریای سرخ تجارت خود را به سراسر جهان انجام می‌دادند ولی اکنون با تغییر و تحولاتی که در عرصه جهانی به وقوع پیوسته قصد دارد به کریدورهای تجاری خود تنوع بخشیده و عراق یکی از این گزینه‌ها است که می‌تواند سعودیها را به اهدافشان برساند.  

کریدورهای ریلی بار دیگر جایگاه خود را در ترانزیت تجارت جهانی باز یافته‌اند و از دید کارشناسان هر کشوری که بتواند کریدورهای بیشتری را در اختیار بگیرد، می‌تواند تجارت جهانی را کنترل کند. به همین خاطر است که چینی‌ها روی این کریدورها سرمایه‌گذاری کلانی انجام داده‌اند و سایر کشورها نیز تلاش می‌کنند از این قافله عقب نمانند.

ارتباط تولید آسیا به اروپا مکمل تلاش‌های عربستان برای پیوند تجارت آفریقا با آسیا و اروپا از طریق کمربند ترانزیتی موسوم به «مسیر توسعه» است که همکاری و سرمایه‌گذاری خلیج فارس در عراق را افزایش می‌دهد.

این مسئله در زمانی که دریای سرخ به دلیل تنش بین انصارالله یمن و آمریکا ناامن شده، سعودیها را به فکر مسیرهای جایگزین انداخته است.

سعد الحمید، نویسنده و تحلیلگر سیاسی سعودی در این رابطه گفت:«عربستان مشتاقانه منتظر دستیابی به فضای مناسبی برای سرمایه‌گذاری در کشورهای همسایه است که به ریاض کمک می‌کند تا به نتایج چشم انداز 2030 دست یابد».

امارات هم که به لطف سرمایه‌گذاری‌های خارجی به قطب اقتصادی در خلیج فارس تبدیل شده است در سالهای گذشته تلاش کرده تا از کریدورهای مختلف در منطقه نهایت بهره را ببرد.

عضویت در کریدور هند تا اروپا، تلاش برای استفاده از کریدورهای زمینی ایران برای رسیدن به آسیای مرکزی بخشی از تلاشهای ابوظبی برای تنوع بخشی به تجارت خود با کشورهای منطقه بود و عراق آخرین حلقه مفقوده برای حاکمان امارات بود تا با سرمایه‌گذاری در این کشور و رونق تجارت با این کشور، بتوانند موقعیت تجاری خود را در منطقه ارتقا دهند.

شرکت آرامکوی عربستان و شرکت ملی نفت ابوظبی که می‌خواهند به عنوان شرکتهای انرژی جهانی در این بازی باقی بمانند، به دنبال تقویت حضور خود در تجارت انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه در تولید انرژی خورشیدی و هیدروژن، برای برق و سوخت‌های حمل و نقل هستند و یافتن بازار برای این فعالیتها ضروری است و عراق می‌تواند مشتری اولیه خوبی باشد.

قطر نیز اگرچه یک کشور کوچک در حاشیه خلیج فارس به شمار می‌رود اما به لطف ذخایر عظیم نفت و گاز و کسب درآمدهای بیشتر از این حوزه، نسل جدید رهبران این کشور همانند دیگر کشورهای عرب سعی دارند تا جایگاه  دوحه را در نظام بین‌المللی ارتقا دهند و برای این منظور مسئله انرژی در کانون توجه حاکمان این کشور قرار دارد.  

شرکت قطر انرژی، از طریق مشارکت در برخی پروژه‌های جهانی، در نظر دارد طی دهه آینده به بزرگترین شرکت در تجارت گاز طبیعی مایع جهان تبدیل شود.

قطر قراردادهای زیادی را با کشورهای بزرگی مانند چین و آلمان برای انتقال گاز مایع امضا کرده و سعی دارد تا نبض این بازار پرسود را در دست خود بگیرد و با توسعه زیرساختهای انرژی خود گامهای بلندی برای رسیدن به این هدف برداشته است. بنابراین، عراق به دلیل داشتن ذخایر بزرگ نفتی، یکی از مناطقی است که شرکت قطری تلاش می‌کند تا بخش انرژی آنرا تحت کنترل خود داشته باشد.

به اعتقاد کارشناسان، قطر توانایی‌های مالی و عملی زیادی دارد و می‌تواند به موفقیت پروژه‌های انرژی در عراق کمک زیادی کند و سهم سرمایه‌گذاری مورد نظر در پروژه‌ها را نیز خواهد داشت.

از آنجا که محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق هم در ماه‌های اخیر سیاست همگرایی عربی را در دستورکار قرار داده است، این مسئله راه نفوذ شرکت‌های قطری به عراق را هموارتر می‌کند.  

تنش بین قطر و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در ژوئن 2017 که حتی به قطع روابط سیاسی چهارساله منجر شد، تجربه خوبی برای حاکمان دوحه بود و به این جمع‌بندی رسیدند که باید خود را از یوغ سیاستهای عربستان و امارات خارج کنند، و برای رسیدن به این هدف از دروازه‌های مالی وارد شدند.

ترکیه نیز برای ورود به عراق برنامه‌هایی را برای خود طراحی کرده است. این کشور درصدد است با سرمایه‌گذاری در بخشهای مختلف عراق بتواند از منابع نفت و گاز این کشور برای توسعه اقتصاد نیمه جان خود استفاده کند.

ترکیه به نفت و گاز عراق نیاز مبرم دارد و سعی می‌کند از طریق سرمایه‌گذاری در این بخش، دولت مرکزی را به صادرات نفت و گاز متقاعد کرده و بتواند بخشی از نیازهای خود را از این طریق تامین کند.

همچنین ترکیه به دلیل بهبود روابط با کشورهای عرب، دنبال این است تا از طریق کریدورهای عراق به خلیج فارس متصل شده و مسیر تجارت با شرکای عربی را تسهیل کند.

از سوی دیگر، پروژه جاده توسعه که با شبکه گسترده بصره را به موصل وصل کرده و در نهایت به ترکیه متصل می‌شود، تجارت منطقه‌ای را متحول می‌کند.

ترکیه نقش کلیدی در اتصال کریدورهای شرق به غرب دارد و می‌تواند با اتصال مسیرهای مواصلاتی اعراب به اروپا، موقعیت ژئوپلتیکی خود را ارتقا داده و سودهای کلانی را از تجارت بین کشورها کسب کند. از طرفی، ترکیه که با طرح آمریکا برای ساخت کریدور «هند- خاورمیانه- اروپا» مخالف است سعی دارد اعراب خلیج فارس را با استفاده از کریدورهای ریلی عراق به اروپا متصل کرده و پروژه آمریکا را که قصد دور زدن ترکیه را داشت، خنثی کند.
 
اغراض سیاسی اعراب
اگرچه ظاهرا نیت شیوخ خلیج فارس برای توسعه زیرساختهای عراق است اما در پس این برنامه‌های اقتصادی، منافع سیاسی نیز نهفته است.

اعراب مطقه که در پازل آمریکا بازی می‌کنند از سالها پیش پروژه کاهش نفوذ ایران در عراق را کلید زده‌اند و برنامه‌ای را که با داعش در عراق نتوانستند اجرا کنند اکنون با سرمایه‌گذاری در زیرساختها می‌خواهند به منصه ظهور برسانند و با وابسته کردن عراق به شیوخ خلیج فارس، از بار وابستگی این کشور به ایران بکاهند.

همکاری در بخش تامین برق عراق که از چند سال پیش در دستورکار شورای همکاری خلیج فارس قرار گرفته است، بخشی از پروژه کاهش نفوذ ایران است که در حال حاضر، بخش اعظم برق عراق را تامین می‌کند.

آمریکا سعی دارد در روابط اقتصادی قابل ملاحظه ایران و عراق سنگ‌اندازی  کند و سوق دادن بغداد به سمت تامین برق از طریق اعراب خلیج فارس و همچنین ورود سرمایه‌گذاران عرب به بازار عراق، سناریوی واشنگتن است تا 3 میلیارد دلار درآمد ایران از فروش برق به عراق را قطع کند اما تاکنون موفق به این کار نشده است.

از سوی دیگر، شیوخ خلیج فارس نفوذ ایران و گروههای مقاومت در عراق را تهدیدی برای منافع خود و غرب می‌دانند و لذا سعی دارند از دریچه اقتصادی وارد شده و برنامه‌های خود را عملی کنند. این مسئله پس از جنگ غزه که گروههای مقاومت در منطقه قدرت بیشتری گرفته‌اند، برای جبهه عربی-غربی نگران کننده است و سعی دارند راه قدرت گیری تهران در منطقه را سد کنند.