هرچقدر که اقلیم عمدتاً قاره‌ای و گرم و خشک آسیای مرکزی برای زندگی گیاهان و جانداران شرایط دشواری ایجاد کرده اما به نظر می‌رسد زمینه مساعدی برای رشد و تکثیر افکار و ایده‌ها تکفیری در این منطقه فراهم است.

پس از حمله تروریستی گروه داعش شاخه خراسان (ISKP ) به محل برگزاری کنسرت در مسکو در فروردین ماه امسال، که بیش از 140 کشته برجای گذاشت، این گروهک فعالیت رسانه ای خود در آسیای مرکزی را با سرعت گسترش می‌دهد به صورتی که در این بازه زمانی چندین طرح‌ریزی عملیاتی برای فعالیت‌های تروریستی در سراسر اوراسیا توسط سازمان‌های اطلاعاتی این کشورها کشف و خنثی‌سازی شده است. تلاش‌های تبلیغاتی این گروه اکنون نگرانی‌ها را در مورد احتمال وقایع سوریه و عراق دراین  منطقه طی سال‌های آتی را افزایش داده است.

بسیاری از کسانی که در سال های اخیر در حملات داعش شاخه خراسان نقش داشته‌اند، اتباع آسیای مرکزی بوده که برجسته ترین آنها تاجیک ها هستند. با این حال، علیرغم پررنگ بودن عضویت شهروندان آسیای مرکزی در داعش، توجه کمی به تهدید فزاینده این گروه برای خود آسیای مرکزی شده است.

در چند ماه گذشته، انتشار گزارش‌هایی مبنی بر افزایش تعداد بازداشت‌های مرتبط با داعش شاخه خراسان حاکی از رشد این گروه در آسیای مرکزی است. به عنوان مثال، در اواخر دسامبر 2023، دو نوجوان پس از افشای طرح‌ریزی برای انجام چندین عملیات در شهر جلال آباد در جنوب قرقیزستان دستگیر شدند. چند ماه بعد، حادثه انفجار خودروی بمب گذاری شده در منطقه کولیاب تاجیکستان یک اقدام تروریستی مرتبط با داعش عنوان شد.

در اواسط ژوئن، کمیته دولتی امنیت ملی قرقیزستان 15 نفر را در بیشکک و جاهای دیگر به اتهام ارتباط با داعش بازداشت کرد. مظنونان متهم به انتشار ویدئوهایی در اینترنت درباره آموزش تاکتیک‌های استفاده از سلاح و مواد منفجره بودند. این دستگیری ها در زمانی صورت گرفت که اعلام شد قزاقستان یک سلول تروریستی که قصد حمله به یک هدف غربی را داشته منهدم کرده است.

این حوادث حاکی از گسترش نگران‌کننده نفوذ منطقه‌ای داعش است که با استفاده خارق العاده از شگردهای تبلیغاتی در رسانه‌های اجتماعی برای مخاطبان در آسیای مرکزی همراه شده است.

در سال 2022، این گروه شاخه‌های رسمی رسانه‌ای خود به زبان‌های تاجیکستانی و ازبکی تحت عنوان «العظیم» برای تولید محتواهای نفرت‌پراکنی را تأسیس کرد. علاوه بر این، داعش اکنون دارای یک بازوی روسی زبان فعال است و همچنان به یافتن ابزارهای جدید برای انتقال پیام های خود ادامه می‌دهد چنانکه کمی پس از حمله فرورین ماه در مسکو،  مجله جدیدی به زبان تاجیکی منتشر کرد.

داعش شگردهای سابق جذب نیرو و ترویج افراطی‌گری در آسیای مرکزی را ادامه می‌دهد که یکی از مهمترین آنها معرفی دولت‌های این کشورها به عنوان دستنشانده کفار و قدرت‌های ضداسلامی است. این گروه روابط نزدیک دوشنبه و تاشکند با مسکو را به عنوان "دست نشانده روسیه با هدف تحمیل کمونیسم و ​​ریشه کن کردن اسلام از کشور" معرفی می کند.

داعش شاخه خراسان با استفاده از این تبلیغات و انجام حملات پرسروصدای تروریستی در پی نمایش قدرت‌ ستیزه‌جویانه است تا از این طریق خود را به عنوان تنها امکان در دسترس حامیان اندیشه‌های تکفری برای به چالش کشیدن دولت های مستقر و احتملاً رویای احیای خلافت معرفی کند.

به عنوان بخشی از این استراتژی، داعش وارد درگیری با اعضای جماعت انصارالله، حزب اسلامی ترکستان و دیگران گروه‌های افراطی و تکفیری منطقه شده است و خود را به عنوان جایگزینی قدرتمند برای تمامی این گروه‌ها نشان می‌دهد تا گسترش پایگاه پشتیبانی منطقه ای، جذب اعضا و جمع آوری کمک های مالی را سریعتر پیش ببرد.
 
ابتکارات منطقه‌ای برای مقابله با افراطی‌گری
فعالیت‌های تبلیغی گسترده داعش زنگ خطر را برای دولت‌های منطقه به صدا درآورده است بویژه اینکه شاخه داونیدن داعش در افغانستان به عنوان دروازه اسیای مرکزی می‌تواند مسیر نقل و انتقال ترویست‌ها بسیار آسانتر از گذشته کند و آنها پس از انجام‌های خرابکارانه مجدداً به مخفیگاه‌های خود در خاک افغانستان برگردند.

همین موضوع موجب شده تا در کنار و پیش از تمهیدات امنیتی و نظامی، کشورهای آسیای مرکزی ابتکارات ادغام اجتماعی و فعالیت‌های پیشگیرانه را نیز در دستور کار قرار دهند.

به گزارش سابت دیپلمات، تا مارس 2024، بیش از 2100 نفر از اعضا و خوانواده‌های عناصر تکفیری در سوریه و عراق و افغانستان، از طریق مأموریت های بشردوستانه سازماندهی شده توسط کشورهای آسیای مرکزی به وطن خویش بازگردانده شدند؛ قزاقستان از 754 نفر، قرقیزستان 511 نفر، تاجیکستان 334 نفر و ازبکستان 531 نفر.

پس از بازگشت این افراد، که عمدتاً زنان و کودکان هستند، آنها تحت یک پروسه توانبخشی قرار گرفته تا ادغام مجدد مسالمت آمیز آنها در خانواده ها و جوامع صورت گیرد. هر کشور برنامه خود را ایجاد کرده و سپس تجارب خود را در مقیاس منطقه ای برای همه ذینفعان به اشتراک می‌گذارند.

برای مثال، اخیراً شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان ، تشکیل یک شورای تخصصی منطقه ای متشکل از متخصصان برجسته از کشورهای آسیای مرکزی تحت هدایت دفتر مبارزه با تروریسم سازمان ملل متحد را پیشنهاد کرد . هدف اصلی این شورای تخصصی منطقه ای تقویت ابتکارات منطقه ای و ملی برای بازپروری و ادغام مجدد افراد بازگشته از مناطق درگیری و تدوین راهبردهایی برای مبارزه با تروریسم است.

این پیشنهاد در جریان کنفرانس بین المللی سطح بالا "همکاری منطقه ای کشورهای آسیای مرکزی در چارچوب برنامه اقدام مشترک برای اجرای استراتژی جهانی مبارزه با تروریسم سازمان ملل" در 3 تا 4 مارس 2022 در تاشکند ارائه شد.

با وجود این ابتکارات و اقدامات اما همچنان موضوع توسعه افراطی گری در کشورهای آسیای مرکزی باید با حساسیت بین المللی دنبال شود بویژه اینکه این خطر همواره وجود داشته که گروه‌های تکفیری به عنوان ابزارهای فشار و تأمین منافع علیه دشمنان در رقابت‌های ژئوپلتیکی مورد استفاده قرار گیرند چنانکه روسیه بارها حملات تروریستی داعش به خاک این کشور را نتیجه برنامه‌ریزی‌های سازمان‌های امنیتی و اطلاعاتی اوکراین و شرکای غربی آن اعلام کرده است.